Θέατρο: «Μοιραίοι και άβουλοι αντάμα»
Αν και η θεατρική του παραγωγή στην Ελλάδα παραμένει ελάχιστα γνωστή, αυτό δεν μειώνει καθόλου την συνεισφορά του Ελβετού Μαξ Φρις στο παγκόσμιο θέατρο. Πνεύμα ελεύθερο ξεπέρασε τα όρια της εθνικής και καλλιτεχνικής εσωστρέφειας, που χαρακτηρίζει την χώρα του περιορίζοντάς την σε μια στείρα καλβινιστική ηθική και μαζί με τον συμπατριώτη του Φρήντριχ Ντύρρενματ συνέβαλε αποφασιστικά στην αναζωπύρωση της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής δραματουργίας. Δύο διαπρεπείς εκπρόσωποι του γερμανόφωνου θεάτρου, που παρουσιάζονται στο έργο τους οργισμένοι κατά της συλλογικής πνευματικής αποχαύνωσης και της ανέμελης ακρισίας της μαζικής κοινωνίας.
Στο πυρήνα της θεατρικής δημιουργίας του Μαξ Φρις βρίσκεται το θέμα της ταυτότητας και της ευθύνης του ατόμου απέναντι στα διλήμματα και τις προκλήσεις της εποχής του. Επιδίωξή του να προσεγγίσει τον γρίφο της ανθρώπινης υπόστασης και να συλλάβει το φευγαλέο και απροσπέλαστο πρόσωπο του ανθρώπου, απαξιώνοντας την υποκριτική ηθική και την χρηστοήθεια του ευρωπαϊκού αστικού κόσμου. Η ατμόσφαιρα του θεατρικού του σύμπαντος διαμορφώνεται αναλόγως. Ιλαροτραγική, πικρά ειρωνική, διανθισμένη με στοιχεία εξπρεσσιονιστικά που αναδεικνύουν τον απόκρυφο κόσμο του ασυνειδήτου και λειτουργούν ως αντίδοτο στην υπνηλία του θεατρικού κοινού αλλά και με στοιχεία του παραλόγου, που ο Ελβετός δραματουργός παρουσιάζει μέσα από το πρίσμα της λογικής.
Στο πολυσυζητημένο έργο του «Ο Μπίντερμαν και οι εμπρηστές» (1953) ο Μαξ Φρις σε ένα πρώτο επίπεδο αφηγείται την ιστορία μιας πόλης ταραγμένης από αλλεπάλληλους εμπρησμούς σε αμφιλεγόμενους στόχους. Ανάμεσά τους και ο αστός Μπίντερμαν, στο σπίτι του οποίου εισβάλλουν εμπρηστές, που αποκρύπτουν την ταυτότητά τους προκειμένου να προετοιμάσουν την επόμενη επίθεση. Πώς θα αντιδράσει ο «φιλήσυχος» Μπίντερμαν; Τα πράγματα όμως δεν είναι όπως φαίνονται. Πίσω από τη δραματική αφήγηση, ο συγγραφέας καταθέτει μια αιχμηρή αλληγορία της καταστροφής, που επέρχεται όταν η κοινωνία παραδομένη σε συλλογικές ψευδαισθήσεις και φαντασιώσεις, αδύναμη να προβάλει αντιστάσεις στους εισβολείς, ανέχεται και εφησυχάζει, αφήνοντας την κερκόπορτα ανοιχτή σε εμπρηστές έτοιμους να επιβάλλουν καθεστώς ολοκληρωτικής εξουσίας.
Οταν οι μηχανισμοί του κοινωνικού κράτους καταρρέουν -δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι το σώμα των πυροσβεστών, που αποτελούν το Χορό του έργου, απρόθυμο και ανίκανο να δραστηριοποιηθεί, περιορίζεται απλώς στην επισήμανση του κινδύνου- ο Μαξ Φρις αναζητά την ευθύνη του ατομικού Εγώ στο πρόσωπο του Μπίντερμαν, ενός αστού, που αν και σε ατομικό επίπεδο έχει διασφαλίσει τα πλούτη του με σιδηρά πυγμή και πατώντας επί πτωμάτων, αδυνατεί να εκπληρώσει τον κοινωνικό του ρόλο, παραμένοντας άτολμος και άβουλος, παθητικός και αμήχανος απέναντι στην κατεδάφιση του συλλογικού οικοδομήματος.
Εύλογη επομένως πρέπει να θεωρηθεί η αναγωγή της υπόθεσης του έργου στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, στην άνοδο του Χίτλερ αλλά και στη φλεγόμενη εποχή που ζούμε. Ο Μαξ Φρις μάς θέτει προ των ευθυνών μας και μας προκαλεί. Θα αφήσουμε, λοιπόν, «τους βαρβάρους να διαβούνε», «μοιραίοι και άβουλοι αντάμα», όπως ο Μπίντερμαν ή θα αντισταθούμε. Εμείς, οι σύγχρονοι άνθρωποι, της ετοιμόρροπης, για να μην πω της κατεδαφισμένης ζωής, έχουμε κάθε λόγο να νιώθουμε το δίλημμα βαθύτερα.
Το πολυεπίπεδο έργο, που μέσα από την αλληγορία του επικαιροποιείται, παρουσιάζεται από τις 11/3 στο θέατρο REX (Σκηνή «Μαρίκα Κοτοπούλη») από την Εφηβική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, της οποίας οι δράσεις κατά την περίοδο 2021-22 τελούν υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας. Τη σκηνοθεσία του υπογράφει η έμπειρη στο εφηβικό θέατρο Σοφία Βγενοπούλου, που επέλεξε, έχοντας στη διάθεσή της τη μετάφραση της Τζούλιας Διαμαντοπούλου και μια πολυπρόσωπη, ευάγωγη ομάδα ηθοποιών, να προσεγγίσει τους «εμπρηστές» ενσωματώνοντας στη σκηνοθετική της ματιά τα απειλητικά προβλήματα του σύγχρονου κόσμου μας, με την οικείο στους εφήβους κώδικα της εκρηκτικής ραπ αισθητικής.
Στο κέντρο της ιστορίας βρίσκονται οι έφηβοι είτε ως αφηγητές της είτε ως σχολιαστές της αλλά και αναζητώντας το δικό τους ρόλο στα ερωτήματα που εγείρει το έργο. Τον σημαίνοντα ρόλο του Χορού των πυροσβεστών μοιράζονται επτά ηθοποιοί (Ασημίνα Αναστασοπούλου, Μελίνα Κοτσέλου, Αλκιβιάδης Μαγγόνας, Γιώργος Πατεράκης, Βασίλης Τρουφαλτσάνης, Αλεξάνδρα Τωμαδάκη, Εύη Φρακτοπούλου). Στον ρόλο του κοντόφθαλμου Μπίντερμαν, επαναπαυμένου στις αυταπάτες της αστικής μακαριότητας, εμφανίζεται ο Βασίλης Καλφάκης και την ανυποψίαστη αστή Μπαμπέτ επωμίζεται η Αμαλία Τσεκούρα, με τους Παναγιώτη Εξαρχέα και Ασημίνα Αναστασοπούλου στους ρόλους του Αϊζενριχ και της Κυρίας Κνεχτλινγκ αντίστοιχα.
Μια αλληγορία προκλητική του ενδιαφέροντος ενός κοινού χωρίς ηλικία, που λειτουργεί ως προειδοποιητικό σήμα όλων εκείνων, που μας απειλούν και μας πονάνε αλλά αρνούμεθα να τα δούμε, τόσο ως άτομα όσο και ως κοινωνία.
Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News
