Ασήκωτο το καλάθι του νοικοκυριού – Η ακρίβεια επιστρέφει παντού

Σωτήρης Παπανδρέου

Ενώ η υπόλοιπη Ευρώπη βλέπει τις τιμές να αποκλιμακώνονται, η Ελλάδα βιώνει μια παράδοξη και ανησυχητική επιστροφή του πληθωρισμού. Ο εθνικός δείκτης τιμών καταναλωτή εκτοξεύτηκε σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ στο 2,5% τον Μάιο, ενώ ο εναρμονισμένος στο 3,3%, μετατρέποντας το καθημερινό «καλάθι του νοικοκυριού» σε μια οικονομική παγίδα για τα ελληνικά νοικοκυριά.

Τα επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ φωτίζουν μια σκληρή πραγματικότητα: το ηλεκτρικό ρεύμα αυξήθηκε κατά 18% μέσα σε έναν χρόνο, την ώρα που δεν υπήρχε αντίστοιχη άνοδος στο κόστος παραγωγής. Παρά τις πτώσεις στις τιμές του πετρελαίου (-12,9%) και τη θεαματική είσοδο των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα (άνω του 50%), τα νοικοκυριά πληρώνουν περισσότερο – χωρίς εξήγηση.

Και σαν να μην έφτανε αυτό, οι τιμές των ενοικίων αυξήθηκαν επίσης κατά 10,9%, κατακρεουργώντας το διαθέσιμο εισόδημα.

ΕΦΙΑΛΤΗΣ ΤΟ ΣΟΥΠΕΡ ΜΑΡΚΕΤ

Η αύξηση των τιμών στα βασικά είδη τροφίμων ξεπερνά κάθε προηγούμενο:

• Φρούτα +13,2%
• Καφές και κακάο +12,3%
• Κρέας +5,3%
• Ψωμί και δημητριακά +3,1%

Αν δεν υπήρχε η θεαματική πτώση του ελαιολάδου (-34,4%), ο δείκτης τιμών θα είχε ξεφύγει εντελώς.
Τα αεροπορικά εισιτήρια αυξήθηκαν κατά 9,3%, ενώ το κόστος διακοπών στην Ελλάδα ανέβηκε κατά 8,5%, καθιστώντας και την ξεκούραση πολυτέλεια για λίγους. Και σαν να μην έφτανε αυτό, τα ασφάλιστρα υγείας αυξήθηκαν κατά 7%, με τις μεγαλύτερες αυξήσεις να πλήττουν όσους διατηρούν παλιά ασφαλιστήρια συμβόλαια.

Ο ανταγωνισμός εξακολουθεί να υπολειτουργεί, ενώ οι ρυθμιστικές αρχές περιορίζονται σε διαπιστώσεις χωρίς συνέπειες για όσους κερδοσκοπούν ασύστολα.

Να σημειωθεί ότι στις 30 Ιουνίου εκπνέει η ισχύς του μέτρου αναφορικά με το πλαφόν στο μικτό περιθώριο κέρδους των σούπερ μάρκετ που ισχύει από το 2022 και σύμφωνα με το οποίο οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να πωλούν βασικά αγαθά, όπως είναι τα τρόφιμα με μεγαλύτερο περιθώριο κέρδους από αυτό με το οποίο τα πωλούσαν τον Δεκέμβριο του 2021. Κανείς δεν μπορεί να εκτιμήσει πού μπορεί να οδηγήσει αυτή η αλλαγή στην αγορά το επόμενο διάστημα.

Υπενθυμίζεται ότι το υπουργείο Ανάπτυξης σχεδιάζει τη δημιουργία Ανεξάρτητης Εθνικής Αρχής, που θα εποπτεύει την αγορά και η οποία θα δημιουργηθεί στα πρότυπα αντίστοιχων αρχών που υπάρχουν στις σκανδιναβικές χώρες, και κυρίως αυτής που υφίσταται στην Σουηδία. Ουσιαστικά όλες οι ελεγκτικές Αρχές που υπάρχουν σήμερα για την εποπτεία της αγοράς θα συνενωθούν και θα δημιουργήσουν τη νέα Ανεξάρτητη Εθνική Αρχή.

Το συμπέρασμα είναι σαφές και οδυνηρό: όσο στην Ελλάδα κυριαρχούν οι «προστατευμένες αγορές», η οικονομία θα σέρνεται και τα νοικοκυριά θα πληρώνουν το τίμημα. Το «καλάθι του νοικοκυριού» δεν ελαφρύνθηκε ποτέ -έγινε ασήκωτο.

Πώς η ακρίβεια εντείνει την ανισότητα

Ο καθηγητής του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών, Νίκος Γιαννακόπουλος, έκανε για την «Π» μια ανάλυση των στοιχείων που έδωσε η ΕΛΣΤΑΤ για την διαχρονική εξέλιξη των τιμών σε βασικά αγαθά διατροφής, για να αποτυπώσει το μέγεθος της ακρίβειας που έχει πλήξει τους καταναλωτές τα τελευταία χρόνια.

Με βάση τα στοιχεία για τη διαχρονική εξέλιξη του Εθνικού Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ) σε επιλεγμένα βασικά τρόφιμα για την περίοδο 2015–2025 (πηγή ΕΛΣΤΑΤ), παρατηρείται καθαρά αυτό που εκατοντάδες χιλιάδες νοικοκυριά βιώνουν καθημερινά στο ταμείο του σουπερμάρκετ: η τιμή βασικών τροφίμων έχει αυξηθεί δραματικά, ιδιαίτερα μετά το 2022 (σε σχέση με το 2020).

Από τον Ιανουάριο 2015 έως τον Μάιο 2025, ο ΔΤΚ για βασικά τρόφιμα όπως ρύζι, αλεύρι, ψωμί και ζυμαρικά αποτυπώνει τρεις διακριτές φάσεις:
@ 2015–2020: σχετική σταθερότητα αφού όλες οι σειρές κυμαίνονται κοντά στο επίπεδο βάσης
@ 2021–2022: αρχή της ανόδου, εντονότερη στο τέλος του 2022, με το αλεύρι να σημειώνει απότομη άνοδο
@ 2023–2025: διατήρηση των υψηλών επιπέδων όπου παρά τη μικρή αποκλιμάκωση, οι τιμές παραμένουν σημαντικά αυξημένες συγκριτικά με το επίπεδο βάσης

Ομως πίσω από τους αριθμούς κρύβεται μια βαθύτερη δυναμική: η ακρίβεια (ή εναλλακτικά ο πληθωρισμός) δεν είναι ίδια για όλους. Δηλαδή, όσο οι τιμές ανεβαίνουν, τόσο εντείνεται η ανισότητα στην κατανάλωση, ειδικά όταν αυτή συνδέεται με ήδη υπάρχουσες και ενδεχομένως εμμένουσες εισοδηματικές διαφορές. Δηλαδή, μια ισόποση αύξηση της τιμής ενός αγαθού (π.χ. +20%) έχει πολλαπλάσιο βάρος στο φτωχότερο τμήμα του πληθυσμού.

Σημαντικές μελέτες διεθνώς δείχνουν ότι όταν τα βασικά αγαθά γίνονται ακριβά, δεν υπάρχει χώρος υποκατάστασης και έτσι η επιλογή είναι λιγότερο φαγητό ή χαμηλότερη ποιότητα φαγητού.

Το πρόβλημα αυτό γίνεται εντονότερο όταν η αύξηση στις τιμές των προϊόντων διατροφής δεν είναι στιγμιαία, αλλά διατηρείται για μεγάλα χρονικά διαστήματα, με αποτέλεσμα τα χαμηλά εισοδήματα να μην μπορούν να «ανακάμψουν» σε όρους κατανάλωσης με τον τρόπο που το πράττουν τα ανώτερα εισοδηματικά στρώματα.

Ενα από τα πιο χαρακτηριστικά ευρήματα από τη διαχρονική εξέλιξη του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ) αφορά τη δομική μετατόπιση στο επίπεδο των τιμών που σημειώνεται στις αρχές του 2022. Σε εκείνη τη χρονική στιγμή, οι τιμές βασικών τροφίμων -όπως το ρύζι, το αλεύρι, το ψωμί και τα ζυμαρικά- ανεβαίνουν απότομα και διαμορφώνονται σε ένα νέο, σταθερά υψηλότερο επίπεδο σε σύγκριση με την προηγούμενη περίοδο (2015–2021).

Ο κ. Γιαννακόπουλος αναφέρει ακόμα ότι η ετήσια πληθωριστική μέτρηση δεν αποδίδει το σωρευτικό κόστος που έχουν ήδη απορροφήσει τα νοικοκυριά, μετά τη μεγάλη και μόνιμη μετατόπιση του 2022. Με απλά λόγια, το σοκ τιμών που καταγράφεται στις στατιστικές φαίνεται μικρότερο από αυτό που βιώνεται στην πράξη, καθώς δεν λαμβάνει υπόψη τη χρονική διάρκεια και την ένταση του νέου καθεστώτος τιμών.

Η εμπειρία των τελευταίων ετών δείχνει ότι η ακρίβεια σε είδη διατροφής δεν είναι συγκυριακή, αλλά εξελίσσεται σε διαρθρωτικό πρόβλημα, με άμεσες επιπτώσεις στο επίπεδο διαβίωσης των νοικοκυριών. Η «παρακολούθηση τιμών», η διαφανής παρακολούθηση (π.χ. ψηφιακό ράφι), η ανάπτυξη εγχώριας παραγωγικής βάσης και η έγκαιρη ενίσχυση των πιο ευάλωτων ομάδων είναι κρίσιμα μέσα για τη συγκράτηση του πληθωριστικού σοκ -ειδικά όταν αυτό δομικά εγκαθίσταται στο καλάθι διατροφής.

Περαιτέρω, οι διεθνείς συγκρούσεις -όπως η διαμάχη μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας αλλά και η τελευταία ένταση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν- προκαλούν αυξήσεις στα ενεργειακά και μεταφορικά κόστη, που διεμβολίζουν έμμεσα αλλά αισθητά τον πληθωρισμό στα τρόφιμα, επιδεινώνοντας την οικονομική επίπτωση στα πιο ευάλωτα νοικοκυριά.

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News