Το βιβλίο που αποκαλύπτει τους αγιογράφους των εκκλησιών της Πάτρας – Μεγάλη μελέτη της Ευαγγελίας Τσιμπρή

Κωνσταντίνος Μάγνης

Πότε κτίστηκαν οι εκκλησίες της Πάτρας; Τι ξέρουμε γι’ αυτές; Σε ποιους ανθρώπους τις οφείλουμε; Και ποιοι μερίμνησαν για να πάρουν οι ναοί τη μορφή με την οποία έχουν σημαδέψει το ατομικό και συλλογικό βίωμα;

Πολλές απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά, ερωτήματα που είναι τα εργαλεία για την αυτογνωσία της πόλης, θα απαντηθούν από ένα πολύτιμο έργο- τομή στην τοπική ιστοριογραφία. Μας το χαρίζει μέσα από τις εκδόσεις «Το Δόντι» η πανεπιστημιακός Ευαγγελία Τσιμπρή. Είναι η μελέτη «Αγιογράφοι στην Πάτρα του 19ου αιώνα- Αγιογραφίες και φορητές εικόνες στην ακμάζουσα πόλη».

Ο Ευαγγελισμός, Παντάνασσα

>Γιατί ο 19ος αιώνας; Διότι είναι η περίοδος όπου δομεί η πόλη τη νεότερη εκδοχή της, πρόκριμα του σημερινού πολεοδομικού συγκροτήματος, είναι η εποχή όπου μπαίνουν τα θεμέλια του «στόλου» των εμβληματικών της εκκλησιών, και βέβαια είναι και η φάση όπου η κοινωνία μετατρέπει την πολιτική και θρησκευτική της ελευθερία σε έργα και πρωτοβουλίες που αποτυπώνουν την πολιτισμική της ταυτότητα. Αυτό γίνεται με τη δίψα ενός αστικού κέντρου που αποκτά βαθμιαία μεγάλη ισχύ και που ενσαρκώνει με τις κινήσεις αυτές τις δυτικότροπες αλλά και εσωτερικές επιρροές της.
Οι επιρροές αυτές εξόχως θα αποτυπωθούν στα αρχιτεκτονικά σχέδια των ναών και τις αγιογραφήσεις τους, στις οποίες θα πρωταγωνιστήσουν ανώνυμοι, επώνυμοι, αυτοδίδακτοι, ξενοσπουδασμένοι καλλιτέχνες, μυημένοι σε διάφορες σχολές, ή όντας καθένας η σχολή του.

>Ολοι οι δρόμοι οδηγούν στην πόλη. Κάθε γνωστικό αντικείμενο, όταν ερευνάται στο ιστορικό του βάθος, μας οδηγεί στην ιστορία της πόλης, για τον απλό λόγο ότι πρωταγωνιστές σε κάθε έκφανση της τοπικής ζωής είναι οι ίδιοι άνθρωποι. Ως αστική τάξη , επαγγελματικός κόσμος, βιοτέχνες, εργατικό δυναμικό, δημιουργούν το γίγνεσθαι της πόλης. Εργασίες, περιουσίες, αρχιτεκτονήματα, πνευματική ζωή, δημογραφική κινητικότητα, πολιτισμός και «Απόλλων», καλλιέργειες και εμπόρια, πρώιμος αθλητισμός, επαφές με την εσπερία. Και βεβαίως θρησκεία, ναοί, ναοδομία, διάκοσμος.

>Η μελέτη της Ευαγγελίας Τσιμπρή κινείται επαγωγικά, από το πλαίσιο προς τη μικρότερη κλίμακα, προκειμένου η ιστορία να φωτιστεί στις διαστάσεις της και να κατανοηθεί. Θα μας ξεναγήσει στις ιστορικές, πολιτιστικές, κοινωνικές συνθήκες της εποχής, θα μας βάλει στο κλίμα της θρησκευτικής τέχνης, θα μας μυήσει στη σημασία της εικόνας για την ορθόδοξη εκκλησία και αφού μας τοποθετήσει στην Πάτρα του 19ου αιώνα, θα μας αφηγηθεί την ιστορία της τοπικής εκκλησίας και των χαρακτηριστικών ναών της περιοχής, που αποτέλεσαν, κάτι που ισχύει και σήμερα, στυλοβάτες της θρησκευτικής και κοινωνικής ζωής της πόλης, κατ’ εξοχήν κιβωτοί της τοπικής πανίδας.

>Ο τίτλος του βιβλίου δικαιώνεται στο τελευταίο μέρος του έργου. Νωρίτερα αυτό δεν μπορεί να γίνει, εάν θέλουμε ο αναγνώστης να περπατήσει αυτοπροσώπως στην Πάτρα της εποχής και να επικοινωνήσει με το θέμα της μελέτης. Εκεί, στο τελευταίο αλλά εκτενές κεφάλαιο, θα μάθουμε όσα έγινε εφικτό να μαθευτούν για τους αγιογράφους στους οποίους οφείλουμε τις αγιογραφίες που σφράγισαν τη βιωματική μας σχέση με τους ναούς της περιοχής, αποτελώντας ουσιαστικά υπερ-θρησκευτικά σύμβολα, με την έννοια ότι αποτελούν για τη συνείδηση καθενός μας στοιχεία της πόλης, συνώνυμα της προσωπικής μας σχέσης με την πόλη, τους ανθρώπους, τα πράγματα, την κοινή ζωή.

>Το βιβλίο υπό την έννοια αυτή μας επιφυλάσσει μια συγκίνηση, καθώς βλέπουμε τις καταβολές των αγιογραφιών, ως χναριών που μας οδηγούν σε ζωές πριν από μας, ζωές των παππούδων μας και των παππούδων τους. Τα μάτια των αγίων μορφών έχουν δει εκ του φυσικού τους δικούς μας ανθρώπους. Οπως και εμάς τους ίδιους, στους εκκλησιασμούς της μαθητικής μας ζωής, στις τελετές της ωρίμασης, στα χαρούμενα και λυπηρά γεγονότα. Και αυστηρά ακόμα μας θωρούν, αλλά ποια αυτή τους την αυστηρότητα δεν τη φοβόμαστε πια. Τρυφερά την εισπράττουμε, όπως και την ανάμνηση της κατσάδας του δασκάλου.

>Θα διαβάσουμε για τις επτά αγιογραφίες του Επτανησιώτη Καλλιβωκά στην Ευαγγελίστρια, για τον εμβληματικό Ιωάννη τον Χρυσόστομο, στον ίδιο ναό, του συντοπίτη του Κωνσταντίνου Λιβαδά- Λιώκη, για την ουρανία που ζωγράφισε ο Δημήτριος Βυζάντιος στον παλιό ναό του Αγίου Ανδρέα, για τις κατεστραμμένες αγιογραφίες του φημισμένου Επαμεινώνδα Θωμόπουλου αλλά και τους καθηλωτικούς του Μιχαήλ και Γαβριήλ στην Ευαγγελίστρια και την παράσταση του Ευαγγελισμού στον ίδιο ιστορικό ναό, για τον Αναστημένο Ιησού στον Αγιο Ανδρέα από τον Ιωαννίκιο Καυσοκαλυβίτη, για τις εικόνες του Καρακούλια στον Παντοκράτορα. Για τον Πρινόπουλο και την Πλατυτέρα του, επίσης στον Παντοκράτορα, για τα έργα του Πριονά στον Αγιο Δημήτριο, για τις επιδράσεις και το έργο του Χατζηγιαννόπουλου στην Παντάνασσα.

Ολα αυτά ενδεικτικά: Ο κατάλογος και οι βιογραφήσεις είναι οι πληρέστερες που θα μπορούσαν να γίνουν σε ένα σχετικά συνοπτικό πόνημα που ζωντανεύει την εποχή με επιστημοσύνη αλλά και σαφήνεια, αποφεύγοντας υποκειμενικότητα, δογματισμούς, αξιολογήσεις αλλά και περιττή νοσταλγικότητα.

Η συγγραφέας μάς αφήνει να αισθανθούμε μόνοι μας και το πετυχαίνει, χαρίζοντας στην πόλη και την ιστορία ένα πολύτιμο λίκνο που προσθέτει κι άλλο φως έτσι που η ματιά μας όλο και πλατύτερα να απλωθεί στο φάσμα των καταβολών μας.

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News