«Ξεπερνούσε τον Γούναρη η εκστρατεία»: Ο ερευνητής Βασίλης Τζανακάρης μιλά στην «Π» για την επέτειο της Δίκης των Εξι

Κωνσταντίνος Μάγνης

Βασίλης Τζανακάρης. Την περασμένη δεκαετία ο σερραίος δημοσιογράφος και ερευνητής έκανε πάταγο με μια βαριά έκδοση αφιερωμένη στη δίκη των Εξι, που ξεκινούσε τέτοιες μέρες πριν από έναν αιώνα. Το πολύκροτο «Εις θάνατον!». Επανήλθε φέτος, στο επετειακό 2022 με το εξίσου δυναμικό και τεκμηριωμένο «Εάλω η Σμύρνη».

Πάντα πρόθυμος να μιλά για την περίοδο εκείνη, απάντησε στις ερωτήσεις μας.
Πόση έρευνα χρειάστηκε το βιβλίο για τη Δίκη; Σκοπός του ήταν «να κατανοήσουμε τι συνέβη στη Δίκη». Και για να το πετύχει αυτό, μελέτησε τα (λογοκριμένα) πρακτικά της Δίκης που δημοσιεύονταν στις εφημερίδες της εποχής, το βιβλίο του Στάθη Πρωτέου, την έκδοση της εφημερίδας Εθνικός Κήρυκας, κυρίως όμως διάβασε τις σημειώσεις οι συγγενείς των εκτελεσμένων, που δημοσιεύθηκαν σε εφημερίδες προσκείμενες στην πλευρά τους. «Ηταν ένα δύσκολο βιβλίο» μας λέει, λόγω της λογοκρισίας. «Κυρίως με ενδιέφερε να δώσω το κλίμα της εποχής που ήταν ιδιαίτερα επιβαρυντικό για τους Εξι».

Ποιοι τελικά παρέπεμψαν τους Εξι; Οι Επαναστάτες ή οι πολιτικοί αντίπαλοι; Κατά πόσο ήταν ταυτισμένοι οι μεν με τους δε; Θα επιμείνει σε μια εκτίμηση γύρω από την οποία στριφογυρίζει στο «Εις θάνατον!». «Το πράγμα είναι ξεκαθαρισμένο. Αυτός που έπαιξε τον κυρίαρχο ρόλο, που αποτέλεσε την εξαγνιστήρια ρομφαία της επανάστασης, ήταν ο Πάγκαλος. Αυτός μπήκε εκεί όπου συνεδρίαζαν οι στρατοδίκες, που είχαν προβληματισμό ανάμεσα στην εκτέλεση και τα ισόβια ή άλλη απόφαση, και τους είπε: Ή τους εκτελείτε ή εκτελώ εγώ εσάς».
Κατά τον Β. Τζανακάρη, «οι επαναστάσεις του 1922 ήταν δύο. Η μία των Πλαστήρα και Γονατά, και η άλλη του Πάγκαλου, μέσω της οποίας κυριάρχησε στην Αττική».

Ο Οθωναίος, ο πρόεδρος του στρατοδικείου, δεν ήταν αποφασισμένος; Ηταν, αλλά δεν θα ήταν μόνο εκείνος που θα έπαιρνε την απόφαση, υπογραμμίζει ο ερευνητής. Στο βιβλίο υπάρχει ένα στοιχείο θρίλερ, σχεδόν κινηματογραφικό. Ο ξένος παράγων που τρέχει να αποτρέψει την εκτέλεση, και ο Πάγκαλος που την επισπεύδει. «Πράγματι. Ενδοιασμούς είχε και ο Πλαστήρας για την εκτέλεση, αλλά είχε δώσει τον λόγο του στον Πάγκαλο. Μετά τα πήραν όλοι πίσω, ακόμα και ο Πάγκαλος. Συμφώνησαν ότι δεν έπρεπε να γίνει η εκτέλεση, ήταν μια πάρα πολύ σκληρή απόφαση που έκανε τρομακτική εντύπωση». Βέβαια ο Β. Τζανακάρης εκτιμά ότι ο φόβος των εκτελέσεων συνέβαλε στην ανασυγκρότηση του στρατού στον Εβρο, και αυτό προστάτευσε τη χώρα.

Η άλλη πλευρά δεν είχε ευθύνες; «Πώς δεν είχε. Από αυτήν ξεκίνησε η εκστρατεία». Αλλά βέβαια αυτό που βάρυνε ήταν η κατηγορία για προδοσία, επειδή παραδόθηκαν εδάφη στον εχθρό, αλλά παράδοση δεν έγινε, διότι τα εδάφη δεν είχαν κατακτηθεί, εξηγεί ο συνομιλητής μας.

Εντέλει την καταστροφή την έφερε η ίδια η εκστρατεία ή σφάλματα που επακολούθησαν; «Η καταστροφή ήταν αποτέλεσμα του διχασμού που μας δέρνει από αρχαίων χρόνων. Αλλά και των φανταχτερών ιδεών που μας χαρακτηρίζουν σαν έθνος, χρόνια τώρα».

Οι ευθύνες του Πατρινού, του Γούναρη, πόσο μεγάλες ήσαν; «Αυτός είχε πολιτικές ευθύνες. Ο Γούναρης ήταν λίγων διαστάσεων γι’ αυτή τη περιπέτεια. Ηταν καλός πολιτικός, άριστος ρήτορας, ηθικό στοιχείο, αλλά είχε παρωπίδες. Δεν μπορούσε να δει πέρα από μια τουφεκιά τόπο. Δεν είχε τη φαντασία και τα οράματα που είχε ο Βενιζέλος».

Αδίκησε τον εαυτό του; Φανατίστηκε πολύ; «Ναι, το πιστεύω. Ξεκίνησε ανοιχτόμυαλος, αλλά φανατίστηκε. Ισως δεν είχε και καλούς συνεργάτες».

Εκατό χρόνια μετά, απορροφήθηκε η πληγή; «Οχι, ακούω και σήμερα ανθρώπους να λένε ότι καλά τους έκαναν. Μέχρι και το 1950-60 αυτό πίστευε ο κόσμος Κανείς δεν επιδίωξε αυτή την καταστροφή ώστε να τους θεωρείς προδότες».

Αραγε θα μπορούσε να είχε σωθεί η Μικρασία εάν η Ελλάδα το 1914 εστίαζε τις διεκδικήσεις στη Θράκη;
«Η αποβίβαση του στρατού στη Σμύρνη δημιούργησε τον Κεμάλ. Πιστεύω ότι η πραγματική άλωση του Ελληνισμού δεν έγινε με την Αλωση της Πόλης, αλλά της Σμύρνης. Διότι τότε ξεριζώθηκε ο Ελληνισμός, όχι το 1453».

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News