Το νέο έτος ως αστρονομική μονάδα: Στην «Π» ο Καθηγητής Αστρονομίας του Πανεπιστημίου Γρ. Αντωνακόπουλος

Ανθη Ροδοπούλου

Η Πρωτοχρονιά του 2025 γιορτάστηκε -όπως κάθε χρόνο- με τις πόλεις σ’ ‘όλο τον κόσμο να φορούν τα γιορτινά τους με μουσική, τραγούδια και με τη ρίψη φαντασμαγορικών πυροτεχνημάτων να πλημμυρίζουν με κάθε χρώμα τον ουρανό φωτίζοντας απ’ άκρη σ’ άκρη όλη τη γη.

Ευχές για καλή χρονιά, για υγεία, ελπίδα, δημιουργία, ευημερία, ευτυχία, ειρήνη, αγάπη, για προσωπική και επαγγελματική ανέλιξη, ευχές πρωτότυπες για ξεχωριστές στιγμές, για πρόοδο, για προσδοκίες, για στόχους ανταλλάσσουμε με το «ξημέρωμα» του νέου έτους.

Τι είναι όμως το έτος; Πώς υπολογίζεται ανά τους αιώνες και πώς ορίζεται ως μονάδα μέτρησης του χρόνου; Τι μετατροπές πραγματοποιήθηκαν σ’ αυτό από την εποχή του Ιούλιου Καίσαρα μέχρι σήμερα για να φτάσουμε στο νέο πολιτικό έτος που εφαρμόζεται στους περισσότερους λαούς του πλανήτη;

Ο ομότιμος καθηγητής Αστρονομίας του Πανεπιστημίου Πατρών, Γρηγόρης Αντωνακόπουλος μας δίνει απαντήσεις και μας εξηγεί πώς ορίζεται το έτος ως αστρονομική μονάδα.

Σχήμα του Adolf – Schaller (Ευγενίδειο Πλανητάριο).

Το χρονικό διάστημα που χρειάζεται η Γη να κάνει μία πλήρη περιφορά γύρω από τον Ηλιο αποτελεί μία μονάδα μετρήσεως του χρόνου που ονομάζουμε Ετος. Ανάλογα με το σημείο της τροχιάς της Γης που θεωρούμε σαν αρχή της μετρήσεως ορίζονται τρία διαφορετικής διάρκειας αστρονομικά έτη. Το Τροπικό, το Αστρικό και το Ανωμαλιακό έτος. Υπάρχει και το κοσμικό έτος που είναι πολύ μεγαλύτερης διάρκειας. Το Τροπικό έτος έχει σαν αρχή το σημείο της ισημερίας και αποτελεί τη βάση του Πολιτικού έτους για το οποίο θα μιλήσουμε. Το Αστρικό έχει αφετηρία οποιοδήποτε σημείο της τροχιάς της Γης, ενώ το Ανωμαλιακό έχει το περίγειο ή το απόγειο της τροχιάς της. Τα δύο τελευταία έτη έχουν αστρονομική χρήση και τα αγνοούμε στη συζήτησή μας.

-Πόση διάρκεια έχει ένα Τροπικό έτος;

Το Τροπικό έτος έχει διάρκεια 365,2422 ημέρες. Ολα τα έτη που αναφέραμε δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν χρονολογικές μονάδες διότι δεν έχουν ακέραιο αριθμό ημερών. Για να χρησιμοποιηθεί ένα έτος σαν χρονολογική μονάδα πρέπει να πληροί τις εξής δύο συνθήκες: α) Να περιέχει ακέραιο αριθμό ημερών ώστε να αποφεύγεται η αλλαγή της ημερομηνίας εντός της ίδιας ημέρας β) Να εξασφαλίζει την κανονική διαδοχή των εποχών.

-Πώς αντιμετωπίστηκε αυτή η δυσκολία;

Επειδή κανένα από τα προαναφερθέντα έτη δεν ικανοποιεί τις παραπάνω δύο συνθήκες προτάθηκε το Πολιτικό έτος. Σαν βάση αυτού λαμβάνεται το Τροπικό έτος που εξασφαλίζει τη δεύτερη συνθήκη, (από την εαρινή ισημερία στις 21 Μαρτίου αρχίζει η διαδοχή των εποχών του έτους). Για να ικανοποιηθεί και η πρώτη (ακέραιος αριθμός ημερών), το Πολιτικό έτος θεωρείται ότι περιέχει άλλοτε 365 ημέρες και άλλοτε 366 έτσι ώστε η διάρκειά του να είναι περίπου ίση με τη διάρκεια του Τροπικού έτους, (365,2422). Αυτό επιτυγχάνεται εάν κάθε 4 έτη το ένα εξ αυτών περιέχει 366 ημέρες. Το έτος των 366 ημερών ονομάζεται δίσεκτο. Δίσεκτο είναι ένα έτος εάν διαιρείται ακριβώς με το 4. Π.χ. το 2024 : 4 = 506 διαιρείται ακριβώς και είναι δίσεκτο, ενώ το 2025: 4 = 506,25 δεν είναι δίσεκτο.

-Πώς ορίστηκε η αρχή του Πολιτικού έτους ως Πρωτοχρονιά;

Η αρχή του πολιτικού έτους ήταν διαφορετική σε διάφορες εποχές και λαούς. Π.χ. σαν πρώτη του έτους εθεωρείτο άλλοτε η 25η Δεκεμβρίου και άλλοτε η 1η Ιανουαρίου, όπως επίσης η 25η Μαρτίου ή και η ημέρα του Πάσχα. Για πρώτη φορά η Πρωτοχρονιά ορίστηκε να γιορτάζεται την 1η Ιανουαρίου προς τιμή του Θεού Ιανού από τον Ιούλιο Καίσαρα.

-Απ’ όσα γνωρίζουμε υπάρχει μια διαμάχη μεταξύ παλαιού και νέου ημερολογίου. Πού οφείλεται και ποια η άποψή σας;

Εδώ πρόκειται για μια αναγκαία μαθηματική πράξη για την σταθεροποίηση των εποχών του έτους. Αναλυτικότερα το θέμα έχει ως εξής: Τα διάφορα συστήματα διαίρεσης κι καθορισμού του Πολιτικού έτους αποτελούν τα λεγόμενα ημερολόγια. Ημερολόγια υπάρχουν πολλά μεταξύ των διαφόρων λαών. Ο προαναφερόμενος ορισμός του Πολιτικού έτους αποτελεί το Ιουλιανό Ημερολόγιο (παλαιό ημερολόγιο που καθιερώθηκε το 45π.Χ. από τον Ιούλιο Καίσαρα μετά από πρόταση του Ελληνα αστρονόμου Σωσιγένη. Η διάρκεια του τροπικού έτους όπως την απλούστευσε ο Σωσιγένης σε 365,25 ημέρες αντί της ορθής 365,2422 κάθε τέσσερα χρόνια να προστίθεται μία δίσεκτος ημέρα αντί 0,9688 περίπου της ημέρας, δηλαδή κάθε 100 τετραετίες (400 πολιτικά χρόνια) προστίθενται 3 ημέρες και 12 εκατοστά. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να απομακρύνεται η ημερομηνία της αρχής μέτρησης του έτους (η εαρινή ισημερία 21η Μαρτίου) από τη φυσική της θέση προς το καλοκαίρι.

Δηλαδή το ημερολόγιο θα έγραφε 21η Μαρτίου αλλά θα ήταν καλοκαίρι. Το σφάλμα αυτό εντόπισαν οι Βυζαντινοί λόγιοι αλλά δεν μπόρεσαν να κάνουν την διόρθωση μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Η διόρθωση έγινε πολύ αργότερα από τον Ιταλό αστρονόμο Λίλιο και ανακοινώθηκε από τον Πάπα Γρηγόριο τον 13ο το έτος 1582. Το ημερολόγιο αυτό είναι γνωστό με το όνομα Γρηγοριανό ή Νέο Ημερολόγιο. Το ημερολόγιο αυτό έχει γίνει δεκτό από όλους σχεδόν τους λαούς. Η μοναδική διαφορά του από το παλαιό είναι η αφαίρεση μιας δίσεκτης ημέρας κάθε 128 περίπου χρόνια και τίποτε άλλο. Το Ιουλιανό Ημερολόγιο εφαρμόζεται από ορισμένες Ανατολικές εκκλησίες μη αποδεχόμενες το Νέο ημερολόγιο λόγω διαμάχης με τη Δυτική εκκλησία.

-Αναφέρατε στην αρχή της συζήτησής μας και το Κοσμικό έτος. Πώς ορίζεται αυτό;

Αυτό ορίζεται με την περίοδο περιστροφής του Γαλαξία μας. Ο Γαλαξίας μας περιστρέφεται περί το κέντρο του συμπληρώνοντας μία περιστροφή για την περιοχή το Ηλίου σε 250.000.000 περίπου έτη. Το διάστημα αυτό ορίζει το Κοσμικό έτος. Στην απόσταση που βρίσκεται ο Ηλιος η γραμμική ταχύτητα περιστροφής είναι περίπου 250 Km/sec. Το Κοσμικό έτος χρησιμοποιείται στη μέτρηση κοσμικών φαινομένων και γεωλογικών και βιολογικών φαινομένων. Κατά την διάρκεια των 5 δισεκατομμυρίων ετών περίπου της ηλικίας του Ηλιακού συστήματος αυτό έχει κάνει 22 περίπου περιστροφές γύρω από το κέντρο του Γαλαξία. Είναι ενδιαφέρον να αναφερθώ στο ημερολόγιο του αστροφυσικού Carl Sagan. Αυτό συντομεύει την ηλικία του Σύμπαντος, 13,5 δισεκατομμυρίων περίπου ετών σε ένα γήινο έτος των 365 ημερών. Το ημερολόγιο αρχίζει την 1η Ιανουαρίου με τη δημιουργία του Σύμπαντος και τελειώνει σήμερα τα μεσάνυχτα της 31ης Δεκεμβρίου.

Στις 31 Δεκεμβρίου το απόγευμα της τελευταίας ημέρας του έτους από τις 22:00 εμφανίζεται ο όρθιος άνθρωπος, Homo Erectus, εξελισσόμενος στις 23:30 στον νοήμονα άνθρωπο, Homo Sapiens. Ο γραπτός λόγος, λέξεις και σχήματα και όλα τα γεγονότα που γνωρίζουμε σήμερα έγιναν τα τελευταία 14 δευτερόλεπτα του Κοσμικού έτους. Επιστήμες, ανακαλύψεις, πόλεμοι αποτελούν το τέλος μιας ιστορίας 13,5 δισεκατομμυρίων ετών, που αποτελούν το παρελθόν μας. Μετά τι αναμένεται; Θα καταστρέψουμε την διαδικασία 13,5 δισεκατομμυρίων ετών που μας έδωσε την σημερινή μας ζωή; Εάν θα ακολουθήσει το επόμενο Πρώτο δευτερόλεπτο του νέου Κοσμικού έτους του ανθρώπινου γένους εξαρτάται αποκλειστικά από τον σύγχρονο άνθρωπο.

Το τελευταίο δευτερόλεπτο που βρισκόμαστε τώρα, πριν το τέλος του Κοσμικού έτους, οι επιστημονικές μας γνώσεις εξελίσσονται ταχύτατα και είμαστε ικανοί να κατανοήσουμε καλύτερα τη θέση μας στο Σύμπαν.

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News