Ερευνα: Πιο βλαβερά τα οριζόντια μέτρα από τον κορονοϊό;

Την αυξημένη κινητικότητα των πολιτών κατά το δεύτερο, σε σχέση με το πρώτο, λοκντάουν, φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί στον ίδιο ή σε μεγαλύτερο βαθμό σε άλλες χώρες που επίσης εφάρμοσαν εθνικό, οριζόντιο λοκντάουν εντόπισε μελέτη πανεπιστημιακών της περιοχής μας.

Τα ευρήματα μπορούν να εξηγηθούν λόγω της κόπωσης από τα λοκντάουν και την πανδημία, και πιθανώς τελικά να υποβαθμίσουν περαιτέρω τη συμμόρφωση με τις υποδείξεις και τα μέτρα. Αξιοσημείωτα είναι και τα στοιχεία που παραθέτουν οι ερευνητές σε σχέση με τις επιπτώσεις των απαγορεύσεων στον άνθρωπο.

Στόχος των μελετητών Κωνσταντίνου Φαρσαλινού, Κωνσταντίνου Πουλά, Δημήτρη Κουρέτα, Παντελή Μπάγκου, Αναστασίας Μπαρμπούνη και Απόστολου Βανταράκη ήταν να αναδείξουν τις διαφορές κινητικότητας του πληθυσμού στην Ελλάδα μεταξύ των περιόδων πρώτου και δεύτερου λοκντάουν και σύγκριση με άλλες χώρες.

Εδώ και καιρό, η κεντρική στρατηγική της Ελλάδας στη διαχείριση της πανδημίας COVID-19 βασίζεται σε παρατεταμένο και οριζόντιο λοκντάουν, σε εθνικό επίπεδο για όλο τον πληθυσμό, ανεξαρτήτως του επιδημικού φορτίου ανά περιφέρεια. Το δεύτερο οριζόντιο λοκντάουν επιβλήθηκε στη χώρα στις 7 Νοεμβρίου, και παρέμεινε χωρίς τροποποιήσεις μέχρι τις 13 Δεκεμβρίου. Στις 14 Δεκεμβρίου, αποφασίστηκε μια ήπια αναπροσαρμογή των μέτρων που αφορούσε το άνοιγμα κομμωτηρίων και ορισμένων κέντρων αισθητικής, και τη δυνατότητα παραλαβής από τα καταστήματα λιανικής προϊόντων που θα έπρεπε να προ-παραγγελθούν, χωρίς να επιτρέπεται η είσοδος πελατών στα καταστήματα («click away»). Παρά το τελευταίο οριζόντιο λοκντάουν, το δεύτερο επιδημικό κύμα COVID-19 ήταν ιδιαίτερα έντονο στην Ελλάδα.

Σχεδόν 85.000 θετικοί στον ιό είχαν επιβεβαιωθεί από τις 7 Νοεμβρίου 2020 έως και τις 2 Ιανουαρίου 2021, έναντι 52.254 θετικών στον ιό από την αρχή της πανδημίας μέχρι την έναρξη του δεύτερου οριζόντιου λοκντάουν. Ταυτόχρονα, έχουν καταγραφεί 4206 θάνατοι λόγω COVID-19 κατά τη διάρκεια του δεύτερου λοκντάουν μόνο, έναντι 715 θανάτων από την αρχή της πανδημίας μέχρι την ημερομηνία εκκίνησης του δεύτερου λοκντάουν.

Ο σκοπός της μελέτης ήταν να αναλύσουμε και να συγκρίνουμε τα στοιχεία κινητικότητας στην Ελλάδα, συγκρίνοντας την περίοδο του πρώτου λοκντάουν της άνοιξης 2020, σε σχέση με την σημερινή δεύτερη περίοδο, να αναλύσουμε τη διαφορά στην κινητικότητα μετά το διάστημα ανοίγματος των καταστημάτων (με «click away») και τέλος να συγκρίνουμε τις διαφορές στην κινητικότητα μεταξύ πρώτου και δεύτερου λοκντάουν στην Ελλάδα με τις διαφορές σε άλλες χώρες που εφάρμοσαν εθνικό λοκντάουν τόσο στο πρώτο όσο και στο δεύτερο επιδημικό κύμα COVID-19.

Για τη συγκεκριμένη ανάλυση χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία κινητικότητας από το COVID-19 Google Mobility Report. Τα στοιχεία βασίζονται σε ανώνυμα δεδομένα που συλλέγει η Google από εφαρμογές κινητών τηλεφώνων για τον αριθμό επισκεπτών σε συγκεκριμένες τοποθεσίες. Η κινητικότητα συγκρίνεται με το διάστημα από 3 Ιανουαρίου έως 6 Φεβρουαρίου 2020. Η εκατοστιαία (%) μεταβολή στην κινητικότητα καταγράφεται καθημερινά και αναφέρεται στη μεταβολή σε σχέση με το προαναφερθέν διάστημα.

Η καταγραφή της κινητικότητας χωρίζεται σε 5 διαφορετικές κατηγορίες:

Α. Λιανική και αναψυχή, που περιλαμβάνει χώρους όπως εστιατόρια, καφετέριες, εμπορικά κέντρα, θεματικά πάρκα, μουσεία, βιβλιοθήκες και κινηματογραφικές αίθουσες.

Β. Τρόφιμα και φάρμακα, που περιλαμβάνει χώρους όπως αγορές παντοπωλείων, αποθήκες τροφίμων, αγορές αγροτικών προϊόντων, καταστήματα ειδικών τροφίμων και φαρμακεία.

Γ. Πάρκα, που περιλαμβάνει χώρους όπως τοπικά πάρκα, εθνικά πάρκα, δημόσιες παραλίες, μαρίνες, πάρκα κατοικίδιων, πλατείες και δημόσιους κήπους.

Δ. Μεταφορές και διαμετακόμιση (transit), που περιλαμβάνει χώρους όπως κόμβοι δημόσιων συγκοινωνιών, (σταθμοί μετρό, λεωφορείων και τρένων, λιμάνια), χώροι ενοικίασης αυτοκίνητων και σταθμοί ταξί.

Ε. Χώροι εργασίας.

ΣΤ. Κατοικία, που περιλαμβάνει τους τόπους διαμονής που αφορούν τον χρόνο παραμονής στην κατοικία κι όχι μεταβολές στην κινητικότητα.

Ως μέτρο σύγκρισης των μεταβολών στην κινητικότητα μεταξύ πρώτου και δεύτερου λοκντάουν στην Ελλάδα χρησιμοποιήθηκαν άλλες χώρες που είχαν εθνικό λοκντάουν τόσο κατά το πρώτο όσο και κατά το δεύτερο επιδημικό κύμα COVID-19. Συγκεκριμένα αναλύθηκαν τα στοιχεία για την Αυστρία, το Βέλγιο, τη Γαλλία και την Ιρλανδία. Τα στοιχεία συγκεντρώθηκαν από τη Wikipedia.

Οι διαφορές στην κινητικότητα μεταξύ πρώτου και δεύτερου λοκντάουν στην Ελλάδα είναι συγκρίσιμες μόνο με την Αυστρία. Στην τελευταία όμως, το δεύτερο λοκντάουν είχε διάρκειας 19 ημερών έναντι 37 ημερών στην Ελλάδα μέχρι την ήπια αναπροσαρμογή των μέτρων (14 Δεκεμβρίου 2020). Στις υπόλοιπες χώρες παρατηρήθηκε πολύ μεγαλύτερη (σε σχέση με την Ελλάδα) αύξηση στην κινητικότητα κατά το δεύτερο, σε σχέση με το πρώτολοκντάουν. Η αύξηση αυτή παρατηρήθηκε τόσο σε ανοιχτούς χώρους, όπου είναι επωφελής η κινητικότητα επειδή προάγει στη φυσική δραστηριότητα χωρίς να αυξάνεται ιδιαίτερα ο κίνδυνος διασποράς του ιού (Πάρκα), όσο όμως και σε κλειστούς χώρους που πιθανώς ευνοούν τη διασπορά όπως στις κατηγορίες Λιανική και Αναψυχή, Μεταφορές και Διαμετακόμιση και Εργασία.

Σε σύγκριση με το διάστημα 3 Ιανουαρίου έως 6 Φεβρουαρίου 2020, παρατηρήθηκε σημαντικά ελαττωμένη κινητικότητα τόσο στο πρώτο όσο και στο δεύτερο λοκντάουν στην Ελλάδα, κυρίως στις κατηγορίες Λιανική και Αναψυχή, και Εργασία. Η κινητικότητα ήταν αυξημένη κατά το δεύτερο λοκντάουν, σε σχέση με το πρώτο.

Παρόμοια εικόνα και μάλιστα με σημαντικά μεγαλύτερη απόλυτη αύξηση της κινητικότητας στο δεύτερο λοκντάουν (ακόμη και διπλάσια αύξηση σε σχέση με την Ελλάδα), παρατηρήθηκε και σε άλλες χώρες που εφάρμοσαν οριζόντιο εθνικό λοκντάουν κατά το δεύτερο επιδημικό κύμα.

Ταυτόχρονα, τα ευρήματα θέτουν σοβαρά ερωτήματα για τη συνέχιση ακραίων, οριζόντιων λοκντάουν, που αφορούν όλο τον πληθυσμό, για παρατεταμένο διάστημα. Είναι ξεκάθαρο πλέον πως υπάρχει «ανισότητα» μεταξύ πληθυσμιακών υπο-ομάδων στον κίνδυνο εκδήλωσης σοβαρής νόσου COVID-19.

> Ετσι, τα οριζόντια και ακραία μέτρα περιορισμών δεν έχουν σημαντικό όφελος για όλο τον πληθυσμό και ταυτόχρονα πλήττουν δυσανάλογα τα νεότερα και πιο παραγωγικά τμήματα του πληθυσμού, με ακραίο παράδειγμα τα παιδιά. Έτσι, οι επιπτώσεις των μέτρων πλήττουν τη Δημόσια Υγεία τόσο σε οικονομικό όσο και σε ψυχικό και κοινωνικό επίπεδο, και μπορούν να οδηγήσουν σε υποβάθμιση ακόμη και της σωματικής υγείας του πληθυσμού.

> Μια ανάλυση των ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων των ακραίων περιορισμών στην Ελβετία μέτρησε τα πιθανά έτη απώλειας ζωής, έναν σημαντικό δείκτη υγείας και πρόωρης θνησιμότητας των πληθυσμών, λόγω αυτών των επιπτώσεων. Στην ανάλυση βρέθηκε ότι η επιβολή ακραίων περιοριστικών μέτρων για 3 μήνες (διάρκεια μικρότερη από την μέχρι στιγμής διάρκεια των δύο οριζόντιων λοκντάουν στην Ελλάδα) θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε απώλεια 1,7 εκατομμυρίων ετών ζωής σε βάθος χρόνου, λόγω πρόωρης θνησιμότητας από παράγοντες όπως αυτοκτονίες, διαζύγια, οικογενειακή βία, αλκοολισμό και κατάθλιψη. Στην ανάλυση δεν ελήφθησαν υπόψη επιπλέον βλάβες σχετιζόμενες με άλλα νοσήματα που μπορούν να προκαλέσουν τα μέτρα, όπως η αύξηση των καρδιαγγειακών θανάτων στην οικία και στο νοσοκομείο, οι επιπτώσεις τις αύξησης της ανεργίας που σχετίζεται με 63% αύξηση του κινδύνου θνησιμότητας, κ.α.

> Αλλη μελέτη εξέτασε το κλείσιμο των δημοτικών σχολείων στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της πανδημίας και ανέφερε ότι το άνοιγμα των σχολείων σχετίζεται με μικρότερη απώλεια ετών ζωής ακόμη κι αν αυξηθούν οι θάνατοι λόγω COVID-19 σε σύγκριση με το κλείσιμο των σχολείων.

> Σύμφωνα με στοιχεία του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, το 2016 χάθηκαν στην Ελλάδα περίπου 425.000 έτη ζωής από πρόωρους θανάτους. Σε μια πρώιμη ανάλυση των δεδομένων διαπιστώσαμε ότι οι 4881 θανάτων από COVID-19 που καταγράφηκαν το 2020 αντιστοιχούν σε απώλεια 22.000 ετών ζωής, που αντιστοιχεί σε ποσοστό περίπου 5% της συνολικής απώλειας ετών ζωής κάθε χρόνο στην Ελλάδα.

> Είναι λοιπόν υπαρκτός ο κίνδυνος οι επιπτώσεις των ακραίων και οριζόντιων λοκντάουν να οδηγήσουν σε μεγαλύτερη απώλεια ετών ζωής για την κοινωνία, σε βάθος χρόνου, σε σύγκριση με την απώλεια από τη νόσο COVID-19. Αυτό σχετίζεται με το δυσανάλογα μεγάλο κίνδυνο θανάτου από COVID-19 σε άτομα μεγάλης ηλικίας έναντι των βλαβών που προκαλούν τα μέτρα κυρίως σε νεότερες ηλικίες.

Συμπερασματικά, στην Ελλάδα παρατηρείται σημαντική ελάττωση στην κινητικότητα τόσο κατά το πρώτο όσο και κατά το δεύτερο λοκντάουν σε σχέση με την περίοδο πριν την πανδημία COVID-19, σύμφωνα με τις μετρήσεις του εργαλείου COVID-19 Google Mobility. Η κινητικότητα είναι αυξημένη κατά το δεύτερο, σε σχέση με το πρώτο, λοκντάουν, φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί στον ίδιο ή σε μεγαλύτερο βαθμό σε άλλες χώρες που επίσης εφάρμοσαν εθνικό, οριζόντιο λοκντάουν κατά το δεύτερο κύμα. Τα ευρήματα μπορούν να εξηγηθούν λόγω της κόπωσης από τα λοκντάουν και την πανδημία, και πιθανώς τελικά να υποβαθμίσουν περαιτέρω τη συμμόρφωση με τις υποδείξεις και τα μέτρα. Απαιτείται λοιπόν η ολοκληρωμένη αξιολόγηση του δυνητικού οφέλους αλλά και των βλαβών από τα ακραία και οριζόντια λοκντάουν ώστε να διασφαλιστεί τόσο στο άμεσο όσο και στο απώτερο μέλλον η συνολική υγεία το πληθυσμού, μέσω της εφαρμογής πιο επιλεκτικών μέτρων με στόχο την προφύλαξη ευπαθών ομάδων από προσβολή από τον ιό SARS-CoV-2 με τη μικρότερη δυνατή πρόκληση βλάβης στις υπόλοιπες πληθυσμιακές ομάδες.