H παλιά Πάτρα διασκεδάζει

H Πάτρα διασκεδάζει

Τα κέντρα διασκεδάσεως, η νυκτερινή ζωή, βραδιές στα μπουζούκια

Η ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΠΑΤΡΑ

Κώστας Τριανταφύλλου: Τα καφωδεία της Πάτρας

Η ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ ΚΑΙ Η «ΝΥΧΤΑ» ΣΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΠΑΤΡΑ

Από τα καφέ αμάν

Στα μπουζούκια

Καφέ αμάν

«Μπουζούκια» στην Πάτρα

Ατέλειωτα βράδια

Παλιά Πάτρα

Νυχτερινή ζωή

Παλιές ιστορίες

Τέλη 19ου αιώνα

Η μουσική στην Πάτρα

Στον Ορφέα

Αναμνήσεις μιας άλλης εποχής

Χαρακτηριστικά στιγμιότυπα

«Eξω ντέρτια και καημοί»

 

Από τα καφέ αμάν στα μπουζούκια

Συνυφασμένη με την καθημερινότητα των κατοίκων της πόλης ήταν η διασκέδαση. Όποτε και εάν δινόταν αφορμή (πανηγύρια, θρησκευτικές εορτές κλπ) το γλέντι δεν έλειπε. Παρά τα φτωχικά -τότε- χρόνια. Ηδη με την απελευθέρωση μετά το ’21, η Πάτρα είχε οργανωμένη περίοδο γλεντιού, το πατρινό καρναβάλι. Τα μαγαζιά διασκέδασης άρχισαν να πληθαίνουν. Είτε μιλάμε για ταβερνάκια και εστιατόρια, είτε για πιο προχωρημένη μορφή διασκέδασης.

Άλλωστε τα καφέ αμάν, με Ανατολίτισσες τραγουδίστριες είχαν εμφανιστεί από τα τέλη του 18ου αιώνα. Τον 19ο αιώνα εμφανίζονται τα καφέ σαντάν και από την περίοδο του μεσοπολέμου κι ύστερα, η Πάτρα αποκτά νυκτερινά κέντρα διασκέδασης, που παίζουν «δυτική» μουσική. Νέοι χοροί στο προσκήνιο, τα υπόλοιπα, λίγο -πολύ, τα ξέρουμε!

 

Τα καφωδεία της Πάτρας

Ο ιστορικός της Πάτρας, Κώστας Τριανταφύλλου αναφέρθηκε στην πρώιμη διασκέδαση των πατρινών, στα καφωδεία, με ειδικό λήμμα στο «Ιστορικό Λεξικό των Πατρών».

Διαβάζουμε:

«Καφωδεία. Τέλη του ΙΘ’ αί. έχομεν καφεαμάν, λαϊκά καφωδεία με εγχώρια όργανα και ανατολίτισσας γυναίκας τραγουδούσας αμανέδες (Μπελαγάμπα, Μαντζαβίνου κ.ά.).

Τα καφέ σαντάν είχον καλλιτέχνιδας εκ Δύσεως με ελληνικά και ξένα τραγούδια κλπ.

Υπήρχε και πιάνο και ήσαν ακριβώτερα των πρώτων). Τέλος ενεφανίσθησαν τα καμπαρέ (χορευτικά νυκτερινά κέντρα με νούμερα κλπ).

 

Τα πρώτα «μπουζούκια» στην Πάτρα

Το Καφέ – Αμάν (όνομα που πιθανώς να προήλθε ίσως από το τούρκικο Μάνι Καβέσι), ήταν είδος λαϊκού καφενείου της προπολεμικής Ελλάδας μέσα στο οποίο δύο ή τρεις τραγουδιστές, οι επονομαζόμενοι αμανετζήδες, αυτοσχεδίαζαν λέγοντας στίχους, συχνά στη μορφή του διαλόγου μεταξύ τους, πάντα σε ελεύθερο ρυθμό και μελωδία.

Χαρακτηριστικό ήταν το επαναλαμβανόμενο επιφώνημα “αμάν, αμάν” που προσπαθούσαν με αυτό οι τραγουδιστές να κερδίσουν χρόνο για ν’ αυτοσχεδιάσουν καινούργιους στίχους. Αλλη συνώνυμη ονομασία τέτοιου τύπου καφενείου ήταν και το Καφέ Σαντούρ, που ήταν συνηθέστερη στη Μικρά Ασία, και κυρίως στη Σμύρνη. Τα δε τραγούδια που άδονταν σ΄ αυτά λέγονταν αμανέδες ή μανέδες ή αμάνι. 

Από τις παλιότερες μορφές αυτών των τραγουδιών ο αμανές, όπως το έλεγαν οι Ελληνες, ή “μανές”, κατά τους Τούρκους, οι “αμάνι” κατά τους Μικρασιάτες, ήταν ακριβώς αυτό το ημι-αυτοσχέδιο τραγούδι που χαρακτηριζόταν από τη διασπορά ανάμεσα στους στίχους μεγάλων μελισμάτων πάνω στη λέξη αμάν και που ως επί το πλείστον ήταν καταθλιπτικού περιεχομένου. 

Σε αντιδιαστολή αυτού του τύπου των καφενείων της παλιάς Ελλάδας ήταν τα γνωστά πολυτελείας καφενεία (δυτικού τύπου) Καφέ – Σαντάν όπου ακόμη και μικροί θίασοι παρουσίαζαν πλούσιο καλλιτεχνικό πρόγραμμα. 

Τελικά τα Καφέ Αμάν έπαψαν να υφίστανται μετά από ειδική απαγορευτική διάταξη του καθεστώτος του Μεταξά το 1937 με την οποία και απαγορεύθηκαν οι αμανέδες, σε δημόσιους χώρους σε όλη την ελληνική επικράτεια θεωρούμενοι (εσφαλμένα) ως καθαρό τουρκικό είδος. 

 

Οδοιπορικό στα ατέλειωτα βράδια της παλιάς Πάτρας

Με τεκμήριο κάποιες κιτρινισμένες φωτογραφίες επιχειρούμε ένα μικρό οδοιπορικό μνήμης σε κάποια ανέμελα βράδια των παππούδων μας.

Κι όπως λέει κι ο ποιητής, «να μας έχει ο Θεός καλά, πάντα ν’ ανταμώνουμε και να ξεφαντώνουμε»!

 

Δεινή χορεύτρια

O Aνδρέας Γεωργιάδης (1917 – 1979), εμβληματική μορφή του ΝΟΠ, αλλά και την ΕΑΠ, ήταν γιος του Νίκου Γεωργιάδη, ευκατάστατου σταφιδέμπορου της Πάτρας (απεβίωσε το 1939) και της Φλωρίκας, μιας πανέμορφης γυναίκας, χορεύτριας τότε στα περίφημα καφέ Σαντάν.

Ήταν γνωστά για την πολυτέλειά τους καφέ στην Πάτρα, όπου ακόμα και μικροί θίασοι παρουσίαζαν πλούσιο καλλιτεχνικό πρόγραμμα. 

Η Φλωρίκα καταγόταν από τη Ρουμανία, μάλιστα είχε πάει με τον Ανδρέα στο Βουκουρέστι για να γνωρίσει την οικογένειά της. Ηταν μια υπέροχη μάνα που μεγάλωσε με υποδειγματικό τρόπο τα τέσσερα παιδιά της. Πέθανε το 1976, τρία χρόνια πριν πεθάνει ο γιος της κι ενώ ήταν χήρα για 37 χρόνια. Εκαναν τέσσερα παιδιά, τον Ανδρέα, την Χαρίκλεια, μετέπειτα σύζυγο του συναθλητή του Ανδρέα, Κέκου Γεροθανάση, τον Τέλη, αθλητή της ΕΑΠ που πέθανε από φυματίωση το 1940 και τον Ξενοφώντα, που έγινε πρόξενος της Ελλάδας στο Λος Αντζελες των ΗΠΑ.

 

Αφιέρωμα στη νυχτερινή ζωή της Πάτρας

Η ιστορία της διασκέδασης σε μια πόλη είναι άμεσα συνδεδεμένη με την κοινωνική εξέλιξή της. Αυτό σαφέστατα ισχύει και για την Πάτρα. Κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν και την πορεία της διασκέδασης στην πόλη θα ταξιδέψουμε στην ιστορία της Πάτρας… σε αυτή που καταγράφηκε τις νυχτερινές και μεταμεσονύχτιες ώρες τουλάχιστον…

Από την εποχή της Τουρκοκρατίας σε όλες τις μεγαλουπόλεις της χώρας η καθημερινή διασκέδαση των ανδρών (και μόνο) των κατώτερων κοινωνικά τάξεων συγκεντρωνόταν στα Ρακοπωλεία.

Στην Πάτρα, περίοπτη θέση κατείχε το Ρακοπουλειό του Σταμπολή στο πάνω μέρος της σημερινής πλατείας Ομονοίας. Το πυρπόλησαν οι Τούρκοι και σκότωσαν τον ιδιοκτήτη του στις 21 Μαρτίου 1821.

Οι ανώτερες τάξεις της Πάτρας συγκεντρώνονταν στους καφενέδες .

Επί τουρκοκρατίας στην Πάτρα λειτουργούσαν δυο καφενέδες. Ο ένας κοντά στο ναό του Αγίου Ανδρέα όπου μεταπελευθερωτικά ο Δημ. Κ. Χατζηασλάνης (Βυζάντιος) έγραψε τη Βαβυλωνία και ο δεύτερος κοντά στην ανατολική πύλη του Κάστρου κάτω από τα φυλλώματα ενός πλατάνου.

Με την απελευθέρωση (1828), εμφανίστηκαν νέοι τρόποι διασκέδασης.

Στην ερημική τότε παραλιακή ζώνη της Πάτρας, στήθηκαν άναρχα δεκάδες παραπήγματα τα οποία προμήθευαν τρόφιμα και άλλα είδη στους στρατιώτες του Μαιζόν.

Πολλά από αυτά τα παραπήγματα έφεραν τις βαρύγδουπες ονομασίες «Καφέ Μπουρμπόν», «Καφέ Παριζιέν», «Καφέ Φρανσέ», «Καφέ Ρουαγιάλ», «Καφέ Μιλιτέρ», «Καφέ ντεζ αμί» κ.α. Ένα εξ αυτών διέθετε μπιλιάρδο, ενώ κάποιο άλλο με ιδιοκτήτη Ζακυνθινό, λειτουργούσε και ως θέατρο. Σε άλλο προσφέρονταν έναντι τσουχτερής αμοιβής και τα …θέλγητρα της Τουρκομαρίας, της πρώτης … ιερόδουλης στην Πάτρα.

Με την πάροδο των ετών και την εξέλιξη της Πάτρας σε αστικό κέντρο Ευρωπαϊκού τύπου, οι χώροι διασκέδασης μετεξελίχθηκαν.

Από τη δεκαετία του 1860 και μετά με την εγκατάσταση στην Πάτρα των πρώτων χοροδιδασκάλων ιδρύθηκαν φιλαρμονικές, χοροδιδασκαλεία, θέατρα, χορευτικά κέντρα και σταμάτησε η λειτουργία των καφενέδων.

Τα πιο φημισμένα Καφωδεία ήταν το «καφε Σανταν» του Πεπανού στην πλατεία Γεωργίου Α’ και το «Καφε Αμαν « του Μπελαγάμπα στη συμβολή της Φιλοποίμενος με την Όθωνος Αμαλίας.

Εκτός αυτών υπήρχαν του Μαντζαβίνου και του Χέλμη, ενώ το πρώτο χρονολογικά που λειτούργησε το 1871 πρέπει να ήταν το «Ηλύσια Πεδία»κοντά στην οικία Γκρiν στη διασταύρωση Κορίνθου και Βούρβαχη.

Το 1884 λειτουργούσαν στην Πάτρα επτά καφωδεία που σταμάτησαν δυο χρόνια μετά εξαιτίας των συμπλοκών που συνέβαιναν μεταξύ των θαμώνων, με εξαίρεση αυτό που υπήρχε στην Αγίου Νικολάου. Το κλείσιμο όμως δεν διήρκησε πολύ και μετά από μικρό διάστημα άνοιξαν και πάλι .

Την ίδια εποχή στην Πάτρα λειτουργούσαν και αρκετά θερινά θέατρα που φιλοξενούσαν Ιταλικούς κι Αθηναϊκούς θιάσους. Πρόκειται για τα θέατρα «Βέρδης» (στο χώρο των σημερινών δικαστηρίων που αργότερα μετατράπηκε στο πρώτο δημόσιο γυμναστήριο) , ο «Παράδεισος» (εκεί που είναι σήμερα το Πάνθεον), «Αχαϊκό» (κοντά στο πάρκο του Αγίου Ανδρέα), «Ο κήπος του Σακέτου» ( εκεί που είναι σήμερα το Βρεφοκομείο), Μούσαι ή Σ.Π.Α.Π. (στην Αράτου απέναντι από το σημερινό ξενοδοχείο Αστήρ, όπου τότε βρισκόταν ο σταθμός του Αγ. Διονυσίου).

Για όσους δεν διέθεταν «οτομομπίλ» η βόλτα στο Φάρο ήταν μια από τις λιγοστές εξόδους που προσέφερε στο περιπατητή τη γεύση της κοσμοπολίτικης ζωής στη διάρκεια του «Νυφοπάζαρου των Δαρδανελίων» όπως αποκαλούσαν τότε την οδό Αγίου Νικολάου από το ύψος της Κορίνθου μέχρι και το Φάρο.

Η εξέδρα του Φάρου επίσης ήταν μια υπαίθρια προωθητική σκηνή των μοντέρνων καλλιτεχνικών δημιουργημάτων που φιλοξενούσε μουσικούς, ζογκλέρ, θεατρίνους και μίμους. Υπό τους ήχους των εμβατηρίων της μπάντας του «Παναχαϊκού» ή του Βαρδάκη, άλλοτε με τη βελούδινη φωνή του Τόνυ Μαρούδα, τις νότες του βιολιού του Βαρδάκη, τις μελωδίες των Κορώνη και Φίλανδρου, της Μενδρινού , του Τζίμη Μακούλη κ.α. οι Πατρινοί απολάμβαναν το παγωτό, τη μπύρα τους ή το «υποβρύχιό» τους.

 

Η μουσική στην Πάτρα

Μια ενδιαφέρουσα πτυχιακή εργασία εστίασε στα της μουσικής διασκέδασης στην Πάτρα την τελευταία πενταετία του 19ου αιώνα.

Συντάκτης η Φιλίππα Χριστοφορίδου το 2019, ούσα φοιτήτρια στη Σχολή Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.

Ενα μικρό απόσπασμα:

«Την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, η πολιτισμική εικόνα της Πάτρας εμπλουτίζεται. Υπήρχαν αρκετοί επαγγελματίες και ερασιτέχνες μουσικοί. Από το 1870 εργάζονταν στην Πάτρα αρκετοί Ιταλοί και Επτανήσιοι μουσικοδιδάσκαλοι, οι οποίοι συνήθως έπαιζαν σε κέντρα διασκέδασης, καφενεία, καφέ αμάν, στο θέατρο «Απόλλων», σε μελοδραματικούς θιάσους, σε πανηγύρια καθώς και σε γιορτές σωματείων.

Οι σύλλογοι και τα σωματεία έφταναν τα 40, ενώ υπήρξε ενδιαφέρον ως προς την εκπαίδευση και τη μόρφωση. Καλλιεργήθηκε ο τομέας της μουσικής έχοντας επιρροές τόσο από την Ανατολή, όσο και τη Δύση. Μέσα από τα δημοσιεύματα των εφημερίδων παρατηρείται ότι υπάρχει ποικιλία όσον αφορά τη μουσική που ακούν.

Η μουσική έπαιζε ιδιαίτερο ρόλο στη ζωή των ανθρώπων και αποτελούσε μορφή διασκέδασης και μόρφωσης. Σχεδόν κάθε εβδομάδα διοργανώνονταν μουσικές εκδηλώσεις στις πλατείες της πόλης, χοροεσπερίδες και χοροί. Επιπλέον, μουσική έπαιζαν και στα καφενεία με τη συνοδεία τραγουδιστριών. Φυσικά δεν έλειπε ο Καραγκιόζης και το θέατρο σκιών που αποτελεί από τα πιο σημαντικά λαϊκά θεάματα στο αστικό περιβάλλον. Αρκετά συχνά πραγματοποιούνταν εκδηλώσεις, όπως για παράδειγμα γυμναστικές και μουσικές εξετάσεις σχολείων, λαχειοφόροι αγορές, ενώ τα μέρη που θα μπορούσε κάποιος να διασκεδάσει είναι τα θέατρα, ο κινηματογράφος, κέντρα με ζωντανή μουσική, καφέ – αμάν, καφέ – σαντάν, παραστάσεις θεάτρου σκιών σε υπαίθριο χώρο κ.α. Ολα τα παραπάνω έδιναν την ευκαιρία στους κατοίκους της πόλης να έχουν διεξόδους και ακόμη στα κατώτερα οικονομικά στρώματα να έχουν τη δυνατότητα να μορφωθούν και να διασκεδάσουν.

Το ενδιαφέρον για τις τέχνες ολοένα και αυξάνονταν. Αξίζει να αναφερθεί ότι από τα πρώτη έτη της δεκαετίας δημιουργήθηκαν στην πόλη κάποια μουσικά σωματεία, τα οποία έπαιζαν με την πρώτη ευκαιρία στις πλατείες της πόλης και είχαν σκοπό να διασκεδάσουν τον κόσμο. Ο λόγος γίνεται για το σωματείο του «Παναχαϊκού Συλλόγου» και αυτό της «Φιλαρμονικής». Ο σπουδαιότερος μουσικός φορέας ήταν αυτός της «Φιλαρμονικής» μουσικής, ο οποίος ιδρύεται το 1891. Η μουσική της «Φιλαρμονικής» είχε καλλιτεχνικό αντίπαλο τη μουσική του «Παναχαϊκού». Υπήρχαν «μουσικές κόντρες» για την ποιότητα του ρεπερτορίου, για τους χώρους εμφάνισης και για την αξία της τέχνης. Οι κόντρες τους είχαν μια βάση, αφού ο Σύλλογος της «Φιλαρμονικής Εταιρίας» υποστηρίζονταν περισσότερο τόσο οικονομικά, όσο και κοινωνικά. Μέλη της «Φιλαρμονικής Εταιρίας» ήταν οι πιο εύποροι και ισχυροί οικονομικά πολίτες. Χαρακτηρίζεται περισσότερο «κλειστός» φορέας, παρά «ανοιχτός», αφού οι εκδηλώσεις που πραγματοποιούσε αφορούσαν περισσότερο τις μουσικές επιδείξεις των μελών του ίδιου του σωματείου της.

Ακόμη, την τελευταία εβδομάδα των Αποκριών διοργανώνονταν χοροεσπερίδες, οι οποίες αποτελούσαν μεγάλο κοινωνικό γεγονός. Πραγματοποιούνταν συνήθως σε μεγαλοπρεπείς αίθουσες, όπως το Δημαρχείο. Αυτό που προσέλκυε περισσότερο το κοινό ήταν η προσεγμένη οργάνωση και η πολυτέλεια της εκδήλωσης. 

 

Αναμνήσεις μιας άλλης εποχής

Οι παλιοί Πατρινοί θυμούνται μια εμβληματική φυσιογνωμία της αξέχαστης εκείνης εποχής της καντάδας και των μεγάλων αυτοδίδακτων καλλιτεχνών, των τενόρων και των γλεντζέδων, που δέσποζε στην αποκριάτικη και όχι μόνο διασκέδαση. Μια ονειρική μορφή του πατρινού γλεντιού, της πατρινής belle epoque, που «ηγείτο» μιας παρέας «εντιμότατων φίλων», εξαιρετικών τροβαδούρων και κορυφαίων πλακατζήδων, που επί δεκαετίες δημιουργούσαν ανεπανάληπτες πολυφωνικές ατμόσφαιρες και μελωδίες ψυχής, στις θρυλικές ταβέρνες του Καράγιωργα και του Σπυρόπουλου στον Αη Διονύση, με την χορωδία του Ορφέα αλλά και σε κάθε γνωστό στέκι της πόλης, και που κάθε τους συνάθροιση – ξεφάντωμα αποτελούσε πρώτη είδηση στα τότε πατραϊκά χρονικά καθώς μ’ ένα μαγικό τρόπο εκμηδένιζε κάθε κοινωνική τάξη και απόσταση.

Τόσο, που για να ακούσουν την ουράνια φωνή και την σήμα κατατεθέν κιθάρα του, για να απολαύσουν τη μοναδική παράσταση των ερμηνειών και του κεφιού που απλόχερα χάριζαν αυτοί οι χαρακτήρες μιας άλλης commedia dell’ arte, ξαφνικά έβλεπες πολιτικούς, μεγαλογιατρούς και μεγιστάνες να γίνονται ένα με τον απλό λαό, μία ομάδα, μια χορωδία όλοι μαζί, ένα κοινό. 

Δεν άκουγες φάλτσο πουθενά, τουναντίον, πρίμα, σεκόντα, τρίτες και πέμπτες φωνές, περίτεχνες κορώνες υψηλών απαιτήσεων, με μέγα πάθος και ζηλευτό μπρίο από όλους. Μέθεξη και μυσταγωγία. 

Αυτό ήταν το κοινό του Αντώνη Στέλλα και της παρέας του. Του Τζίνου του Μαρκέζη, του Γιαννάκη του Σενιγάλλια, του Στάμου, του Ματαράγκα, του Ντίνου του Ασημακόπουλου, του Γιώργου του Καρλή, του Λαγουμιτζή, του Γγεωργίου, του Μπονάνου και πολλών άλλων εκλεκτών και εξεχουσών φυσιογνωμιών μιας Πάτρας που δεν υπάρχει πια. Hταν η Πάτρα και οι «απόστολοι» ενός μύθου, ενός αληθινού artista, του θρυλικού Τοτώνη.

Ενα από τα ανεπανάληπτα και μυθικά instantanée, από εκείνη την αξέχαστη αποκριάτικη Πάτρα μας θυμίζει και η ξεθωριασμένη απ’ τον καιρό φωτογραφία. Μα σαν κλείσουμε τα μάτια, και φέρουμε πάλι στην καρδιά μας τα συναισθήματα, την απλότητα και την αγάπη που ορίζουν την ευτυχία, και τα αληθινά νοήματα της ζωής, ίσως ξανακούσουμε πάλι τον Τοτώνη με τον Τζίνο, primo secondo να μας καλούν…

 

*Από τις “Επιλογές” της “Πελοποννήσου” την Κυριακή 17 Οκτωβρίου 2021

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News