Ο καθηγητής Οικονομικών Ηλίας Παπαϊωάννου στην «Π»: Ο λαϊκισμός δεν είναι λύση, είναι σύμπτωμα

Σωτήρης Παπανδρέου

Ο Ηλίας Παπαϊωάννου, καθηγητής Οικονομικών στο London Business School, με καταγωγή από τη Ροδοδάφνη Αιγίου και τα Καλάβρυτα, αποτελεί εξέχουσα μορφή της ελληνικής διασποράς και της διεθνούς οικονομικής σκέψης. Με σπουδαία ακαδημαϊκή διαδρομή σε ιδρύματα όπως το MIT, το Harvard και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ο καθηγητής Ηλίας Παπαϊωάννου ήταν ο κεντρικός προσκεκλημένος ομιλητής στο 2ο Patras Applied Microeconomics (PAM) Workshop που πραγματοποιήθηκε στις 2-3 Ιουλίου στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών.

Τη διοργάνωση ανέλαβαν ο Ιωάννης Λαλιώτης, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών, ο Δημήτριος Μήνος, αναπληρωτής καθηγητής στο King’s College London, ο Νικόλαος Γιαννακόπουλος, καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών και ο Βασίλειος Μοναστηρίωτης, καθηγητής στο London School of Economics. Κατά την ομιλία του, ο καθηγητής Παπαϊωάννου παρουσίασε τα ευρήματα της πολυετούς μελέτης του για την ενσωμάτωση των προσφύγων του 1922 στην ελληνική κοινωνία, αναδεικνύοντας τη μακροχρόνια συμβολή τους στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας.

Στην αποκλειστική του συνέντευξη στην «Πελοπόννησο» συζήτησε κρίσιμα ζητήματα της εποχής, όπως η σύνδεση δημοκρατίας και οικονομίας, η άνοδος του λαϊκισμού και η κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς.

– Κύριε Παπαϊωάννου, σας ευχαριστώ που δεχθήκατε να δώσετε συνέντευξη στην «Π». Καταρχάς, θα ήθελα να μου πείτε ποια είναι η σχέση μεταξύ δημοκρατίας και οικονομικής ανάπτυξης;
Υπάρχει ισχυρή συσχέτιση. Οι πλουσιότερες χώρες και οι πιο οικονομικά ανθηρές, είναι δημοκρατίες. Και ταυτόχρονα χώρες που βρίσκονται σε μετάβαση από απολυταρχία σε δημοκρατία, ο ρυθμός αύξησης του ακαθάριστου εισοδήματος αυξάνεται. Ταυτόχρονα οι δημοκρατίες συσχετίζονται με καλύτερο προσδόκιμο όριο ηλικίας, μικρότερη παιδική θνησιμότητα και καλύτερη παροχή δημοσίων αγαθών. Αυτό το συμπέρασμα σχετίζεται πολύ και με δική μου έρευνα, αλλά κυρίως με την έρευνα που αναγνωρίστηκε με το φετινό Νόμπελ Οικονομικών στους Ντάρον Ατσέμογλου, Σάιμον Τζόνσον και Τζέιμς Ρόμπινσον. Οπότε η απάντηση είναι, ναι, υπάρχει ισχυρή αιτιώδης συσχέτιση μεταξύ καλών αντιπροσωπευτικών θεσμών με την οικονομική ανάπτυξη.

– Γιατί όμως, τα τελευταία χρόνια προβάλλονται ως επιτυχημένες οικονομίες χώρες με απολυταρχικά καθεστώτα; Αυτό ισχύει ή είναι μία στρεβλή εικόνα;
Η οικονομική έρευνα δείχνει ότι αυτά τα καθεστώτα, που τα ονομάζουμε μη φιλελεύθερες δημοκρατίες, δεν αποδίδουν πολύ οικονομικά. Στη βρετανική οικονομία π.χ., όπου μετά το Brexit ήταν το απόλυτο παράδειγμα λαϊκισμού στην Ευρώπη, ο ρυθμός ανάπτυξης έχει επιβραδυνθεί. Πάρα πολλές και αξιόπιστες μελέτες δείχνουν ότι το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν του Ηνωμένου Βασίλειου θα ήταν περίπου 15% μονάδες υψηλότερο αν η χώρα δεν είχε βγει από την Ευρωζώνη. Υπήρξε έξοδος ανθρωπίνου κεφαλαίου, η ποιότητα των δημόσιων αγαθών έχει υποτονίσει. Η αντίληψη, λοιπόν, ότι τα λαϊκίστικα και απολυταρχικά καθεστώτα είναι πιο αποτελεσματικά και ότι έρχονται να θεραπεύσουν παθογένειες της δημοκρατίας, που πολλές φορές συσχετίζονται και με φαινόμενα διαφθοράς, είναι λανθασμένη. Οι απλουστευμένες λύσεις που προάγουν τα λαϊκίστικα καθεστώτα, όπως είδαμε και στην Ελλάδα -όπου με ένα νόμο θα λύναμε τις παθογένειες του ελληνικού οικονομικού υποδείγματος- σίγουρα δεν συσχετίζονται με οικονομική ανάπτυξη. Και επιπλέον η έρευνα δείχνει ότι τα λαϊκίστικα καθεστώτα και οι απολυταρχίες συσχετίζονται με μεγαλύτερη ανισότητα.

– Πού αποδίδεται αυτή η άνοδος των λαϊκίστικων κινημάτων και απολυταρχικών κυβερνήσεων σε πολλές χώρες του κόσμου τα τελευταία χρόνια;
Σε μία έρευνα που έχουμε κάνει με τον Σέργκιε Γκούριεφ, προσπαθούμε να ταξινομήσουμε τους παράγοντες που συσχετίζονται ή που έχουν αιτιώδη συνάφεια και οδηγούν στον λαϊκισμό. Η πρώτη κατηγορία είναι οικονομικοί παράγοντες. Ξέρουμε πλέον με σαφήνεια ότι η οικονομική κρίση, σαν και αυτή που βίωσε η χώρα μας πριν από μερικά χρόνια ή η οικονομική επιβράδυνση στις ΗΠΑ μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008 – 2009, σχετίζονται με αιτιώδη συνάφεια, με την άνοδο λαϊκίστικων καθεστώτων. Η δημοκρατία δεν απέδωσε και οι πολίτες, σε κάποιο βαθμό, ξεκίνησαν να εμπιστεύονται λαϊκίστικα καθεστώτα.
Δεύτερον, υπάρχουν κάποιες δομικές οικονομικές αλλαγές στην οικονομία σήμερα που οφείλονται στην παγκοσμιοποίηση. Βλέπουμε ότι οι λαϊκιστές και οι απολυταρχικοί πολιτικοί βρήκαν ευήκοα ώτα στις περιοχές, π.χ. του Ηνωμένου Βασίλειου που είχαν πολύ μεγάλη επιβράδυνση της βιομηχανικής παραγωγής. Ο Αμερικανός πρόεδρος Τραμπ είχε μεγάλη απήχηση στη «Rust Belt», δηλαδή σε περιοχές της Αμερικής που είχαν πολύ ισχυρή βιομηχανία η οποία μετατοπίστηκε στην Κίνα, στο Βιετνάμ, στο Μεξικό.
Τρίτον, είναι η αυτοματοποίηση της παραγωγής, όπου σε πολύ μεγάλο βαθμό οι εργάτες αντικαταστάθηκαν από αυτοματοποιημένες διαδικασίες μέσω των βιομηχανικών ρομπότ.

– Βλέπουμε όμως ότι η τεχνολογική εξέλιξη, εισβάλλει όλο και περισσότερο στη βιομηχανική παραγωγή. Τα ρομπότ τείνουν να εξοβελίσουν τους εργάτες.
Σωστά. Ειδικά με τον συνδυασμό της τεχνητής νοημοσύνης με τα βιομηχανικά ρομπότ, που δεν έχει γίνει ακόμα, αλλά προβλέπουμε ότι θα γίνει τα επόμενα χρόνια, θα υπάρξει ακόμα μεγαλύτερη αντικατάσταση εργαζομένων, και όχι πια μόνο των βιομηχανικών εργατών, αλλά και των εργατών που ονομάζουμε υψηλότερου μορφωτικού επίπεδου. Και νομίζω ότι αυτό εντείνει την πίεση που αισθάνεται ο κόσμος. Προσέξτε όμως, τα απολυταρχικά καθεστώτα ή οι λαϊκιστές πολιτικοί δεν προσφέρουν λύση απέναντι σε αυτό το πρόβλημα, αλλά, δείχνουν τους μετανάστες ή ακόμα και τα πανεπιστήμια ως εχθρούς. Αυτό που νομίζω πρέπει να αναγνωρίσουμε είναι πως υπάρχουν κάποιοι δομικοί παράγοντες που συντελούν στην αβεβαιότητα που βιώνουν οι πολίτες και οι εργαζόμενοι σήμερα. Από την άλλη, όμως, η απλουστευμένη λύση, θα βάλουμε δασμούς και με κάποιο μαγικό τρόπο η βιομηχανική παραγωγή θα επιστρέψει στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως λέει η λογική Τραμπ, είμαι σχεδόν βέβαιος ότι δεν πρόκειται να δουλέψει και τα πρώιμα αποτελέσματα δείχνουν ότι δεν δουλεύει.

– Στο σεμινάριο που δώσατε στο Πανεπιστήμιο Πατρών, παρουσιάσατε μία μελέτη σας για την ενσωμάτωση των προσφύγων του 1922 στην ελληνική κοινωνία. Ποια είναι τα ευρήματά σας;
Πρόκειται για μια μακροχρόνια ερευνητική εργασία που κάνουμε με τον Στέλιο Μιχαλόπουλο, καθηγητή Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Μπράουν, με αντικείμενο τις οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής. Χρησιμοποιούμε μεγάλα ιστορικά δεδομένα για 1,2 εκατομμύρια πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα μετά το 1922. Η έρευνά μας δείχνει ότι, αν και αρχικά υστερούσαν σε ανθρώπινο κεφάλαιο, οι πρόσφυγες -ιδίως όσοι πήραν γη σε αγροτικές περιοχές- προχώρησαν γρήγορα κοινωνικά και οικονομικά. Η δεύτερη γενιά μάλιστα ξεπέρασε τους γηγενείς, επενδύοντας περισσότερο στην εκπαίδευση και στην κινητικότητα. Αυτό επιβεβαιώνει την «υπόθεση του ξενιτεμένου»: όταν κάποιος χάσει το υλικό του κεφάλαιο, επενδύει στο ανθρώπινο. Βλέπουμε ότι οι πρόσφυγες συνέβαλαν ουσιαστικά στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας, ιδιαίτερα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το παράδειγμα δείχνει πως με την κατάλληλη διεθνή και κρατική υποστήριξη, η ενσωμάτωση προσφύγων μπορεί να έχει εξαιρετικά θετικά αποτελέσματα.

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News