Η Πάτρα επλήγη από πανδημία το 1928 – Η αρρώστια που μετατράπηκε σε «πόλεμο»

Στην Πάτρα του 1928

Ενα μικρό οδοιπορικό στην πόλη πριν από 90 χρόνια.

Ο δάγκειος πυρετός πλήττει την πόλη, η δημοσιογραφική πένα καταγράφει δύσκολες στιγμές στις φτωχογειτονιές.

 

Στα χρόνια της χολέρας

Μπορεί μεν αρκετοί, όταν αναφερόμαστε στις δεκαετίες του ’20 και του ’30, να έχουν κατά νου μια «μπελ εποκ» εποχή για την Πάτρα, τούτο όμως δεν είναι απόλυτα ακριβές.

Πράγματι το 1922 έκλεισε μια σκληρή έως απάνθρωπη περίοδος για τη χώρα με την υπερδεκαετή εμπλοκή της σε πολεμικές συρράξεις (Βαλκανικοί Πόλεμοι, Α’ παγκόσμος, Μικρασιατική Εκστρατεία) που είχαν σαν αποτέλεσμα την αναδιανομή εθνικών εδαφών με δυσβάσταχτο όμως κόστος σε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπινες ζωές.

Μάτωσαν οι οικόγενειες όλης της χώρας, αιμορραγούσε από το κόστος το Κράτος, τούτα όλα, τέλειωσαν με τον πιο σκληρό τρόπο για τον Ελληνισμό, την τραγωδία της Σμύρνης.

Από το 1922 έως και το 1940 είχαμε δύο δεκαετίες χωρίς καμιά εμπλοκή της Ελλάδας σε πολέμους, ήταν οι πρώτες μετά από τα μισά του 19ου αιώνα. Κι αυτό είχε αντίκτυπο στην ευημερία και πρόοδο των πολιτών, στην σχετική άνθηση της οικονομίας.

Ομως δεν ήταν πάντα όλα ρόδινα. Για παράδειγμα το 1928 η Πάτρα, όπως όλη η χώρα, δοκιμάστηκε σκληρά από τον δάγκειο πυρετό μια επιδημία που ενέσκυψε (και) στην Ελλάδα, αφήνοντας πίσω της 1,5 εκατομμύρια κρούσματα και 3.100 νεκρούς. Σκεφθείτε ότι καθ’ όλη τη διάρκεια του Α’ παγκοσμίου Πολέμου η Ελλάδα θρήνησε 5.000 νεκρούς.

Οι σημερινές «Επιλογές» είναι αφιερωμένες σε κείνη την περίοδο, στα 1928, όταν η Πάτρα βρισκόταν στη δίνη της φοβερής επιδημίας του δάγκειου πυρετού.

 

Επώδυνη νόσος

Ο δάγκειος πυρετός είναι μια μόλυνση που προκαλείται από τον δάγκειο ιό, ο οποίος μεταδίδεται μέσω των κουνουπιών. Είναι επίσης γνωστός ως «πυρετός των σπασμένων οστών» επειδή ο πόνος που μπορεί να προκαλέσει στους ανθρώπους είναι τόσο μεγάλος, που έχουν την αίσθηση ότι σπάνε τα κόκαλά τους.

Μερικά από τα συμπτώματα του δάγκειου πυρετού είναι: πυρετός, πονοκέφαλος, δερματικό εξάνθημα που μοιάζει με την ιλαρά και πόνος στους μύες και στις αρθρώσεις. Σε κάποιους ασθενείς ο δάγκειος πυρετός μπορεί να εξελιχθεί σε μία από τις δύο μορφές που είναι επικίνδυνες για τη ζωή. Η πρώτη μορφή είναι ο δάγκειος αιμορραγικός πυρετός, ο οποίος προκαλεί αιμορραγία, διαρροή στα αιμοφόρα αγγεία (αγωγοί που μεταφέρουν αίμα) και χαμηλά επίπεδα αιμοπεταλίων (υπεύθυνα για τη θρόμβωση του αίματος). Η δεύτερη μορφή είναι το σύνδρομο δάγκειου κλονισμού, που προκαλεί την πτώση της αρτηριακής πίεσης σε  επικίνδυνα χαμηλά επίπεδα.

Υπάρχουν τέσσερις διαφορετικοί τύποι του δάγκειου ιού. Από τη στιγμή που κάποιος μολυνθεί από έναν τύπο του ιού, είναι συνήθως προστατευμένος από τον συγκεκριμένο τύπο για την υπόλοιπη ζωή του. Ωστόσο, προστατεύεται από τους άλλους τρεις τύπους του ιού μόνο για ένα σύντομο χρονικό διάστημα. Αν ο συγκεκριμένος άνθρωπος προσβληθεί από κάποιον εκ των τριών αυτών τύπων του ιού, είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα.

Δεν υπάρχει εμβόλιο ικανό να εμποδίσει την προσβολή από τον δάγκειο ιό. Υπάρχουν μερικά μέτρα ικανά να εμποδίσουν την προσβολή ανθρώπων από τον δάγκειο ιό. Οι άνθρωποι μπορούν να λάβουν μέτρα προστασίας ενάντια σε κουνούπια και να περιορίσουν τον αριθμό των τσιμπημάτων. Επίσης, οι επιστήμονες προτείνουν τον περιορισμό του μεγέθους και του αριθμού των ενδιαιτημάτων τους, μειώνοντας έτσι τον αριθμό των υπαρχόντων κουνουπιών. Από τη στιγμή που κάποιος μολυνθεί από τον δάγκειο ιό, συνήθως αναρρώνει με την απλή πρόσληψη αρκετών υγρών, εφόσον η νόσος διατηρηθεί σε ήπια ή μέτρια μορφή. Αν κάποιος ασθενής παρουσιάσει πιο βαριά μορφή της ασθένειας, μπορεί να χρειαστεί ενδοφλέβια χορήγηση υγρών (εισαγωγή υγρών μέσα σε μία φλέβα με τη χρήση βελόνας και σωληναρίων) ή μέσω μεταγγίσεων αίματος (μεταφορά αίματος από κάποιο άλλο άτομο).

Από τη δεκαετία του 1960, έχει αυξηθεί κατά πολύ ο αριθμός των ανθρώπων που παρουσιάζουν δάγκειο πυρετό. Η ασθένεια αυτή έχει γίνει παγκόσμιο πρόβλημα από την εποχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Παρουσιάζεται συχνά σε πάνω από 110 χώρες. Κάθε χρόνο, περίπου 50-100 εκατομμύρια άνθρωποι παρουσιάζουν δάγκειο πυρετό.

Συνεχίζεται η έρευνα για την ανακάλυψη εμβολίου και φαρμάκων που θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν απευθείας τον ιό. Ακολουθούνται επίσης πολλά διαφορετικά είδη μέτρων κατά την προσπάθεια αντιμετώπισης των κουνουπιών.

Οι πρώτες περιγραφές του δάγκειου πυρετού γράφτηκαν το 1779. Στην αρχή του 20ου αιώνα, οι επιστήμονες έμαθαν ότι η νόσος προκαλείται από τον δάγκειο ιό και μεταδίδεται μέσω των κουνουπιών.

 

Ο δάγκειος πυρετός πλήττει την Πάτρα το 1928

Ο δάγκειος πυρετός ήταν ήδη γνωστός στους Eλληνες ιατρούς από το 1881, έτος κατά το οποίο εμφανίσθηκε η επιδημία της Σύρου και των Χανίων. Στα Χανιά νόσησαν περίπου 5.000 κάτοικοι (σε σύνολο 16.000), ενώ στη Σύρο σημειώθηκαν κρούσματα στο μισό πληθυσμό του νησιού. Το 1889, η επιδημία που μαινόταν στη νοτιοανατολική Μεσόγειο (Συρία, παράλια Μ. Ασίας), εξαπλώθηκε και στην Ελλάδα με 10.000 κρούσματα στον Πειραιά (λιμάνι – εμπορικός σύνδεσμος).

Ομως τα χειρότερα δεν είχαν έρθει ακόμα. Το 1927, περίοδος με πολιτική σταθερότητα και αισιοδοξία στο λαό, Σεπτέμβριος ήταν με την νέα οικουμενική κυβέρνηση του Αλέξανδρου Ζαΐμη, κανένας δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία στην είδηση ότι στην Αθήνα εμφανίσθηκαν κρούσματα με κύριο σύμπτωμα τον υψηλό πυρετό. Σε λίγα 24ωρα τα κρούσματα εξαπλώνονται στο Πειραιά και οι πολίτες αρχίζουν να θορυβούνται.

Η σκέψη όλων στράφηκε στην ελονοσία. Εξάλλου και τα ιατρικά πονήματα της εποχής, σε περιπτώσεις πυρετικών καταστάσεων κατεύθυναν τη διαγνωστική σκέψη κυρίως προς αυτή τη νόσο.

Γρήγορα όμως η διαγνωστική αυτή πλάνη αποκαταστάθηκε. Μετά την πάροδο του πρώτου διημέρου όπου οι ασθενείς παρουσίαζαν κοινότυπα συμπτώματα γριππώδους συνδρομής, ο πυρετός υποχωρούσε απότομα και οι ασθενείς άρχιζαν να εμφανίζουν το χαρακτηριστικό εξάνθημα της νόσου στο πρόσωπο, όπως αυτό της ιλαράς,ενώ στα άκρα και τον κορμό έμοιαζε με αυτό της οστρακιάς. Υστερα από διάστημα 3 ημερών άρχιζε απολέπιση και ζωηρός κνησμός. Eτσι τέθηκε πλέον εύκολα από τους ιατρούς η διάγνωση του δάγκειου πυρετού.

Μέχρι τα τέλη του 1927, ο δάγκειος είχε κατακλύσει τους νομούς Αττικής και Βοιωτίας, ενώ αναφέρθηκαν και τα πρώτα κρούσματα στη Μεσσηνία. Από τους υπολογισμούς της Υγειονομικής Υπηρεσίας, ο αριθμός των κρουσμάτων για την περίοδο Σεπτέμβριος 1927 – Ιανουάριος 1928, έφτασε τις 20.000.

Τον Αύγουστο στην ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα ο αριθμός των δηλωμένων κρουσμάτων φθάνει τα 338.300. Ηταν μία πρωτοφανής εξέλιξη της επιδημίας, ενώ και ο Ελευθέριος Βενιζέλος θα νοσήσει από δάγκειο πυρετό. Οι Αρχές φάνηκαν ανήμπορες να αντιδράσουν και τα κρούσματα έφθασαν πανελλαδικά σε 1.420.000.

Αυτή τη φορά όμως,η νόσος εμφάνισε μία άλλη, βαρύτερη μορφή, με συμπτώματα όπως αιματέμεση, εντερορραγία, μητρορραγία, αιματουρία, νευρικές και ψυχικές διαταραχές. Η θνητότητα κυμάνθηκε σε ασυνήθιστα υψηλά επίπεδα. Με βάση τα στοιχεία των Υγειονομικών Αρχών σημειώθηκαν 3.100 θάνατοι.

Η επιδημία τελικά θα εξαφανισθεί το Δεκέμβριο του 1928, αφήνοντας όμως πολλές πληγές και στην Πάτρα.

Ο «Νεολόγος», τον Σεπτέμβριο του 1928 προχωρεί σε ένα ειδικό οδοιπορικό στις συνοικίες της Πάτρας που είχαν πληγεί από τη φοβερή ασθένεια. Από την Παρασκευή 14 έως την Τετάρτη 19 Σεπτεμβρίου, φιλοξενεί επό έξι ημέρες τις εντυπώσεις ειδικού συνεργάτη του.

Πέραν από τις φρικτές συνέπειες της ασθένειας, τα δημοσιεύματα είναι χαρακτηριστικά για τον τρόπο που ζούσαν, πριν από έναν αιώνα, οι Πατρινοί. Είμαστε στα πρώτα χρόνια μετά το τέλος της μακράς εκείνης περιόδου με την συνεχή πολεμική εμπλοκή (Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Βαλκανικοί Πόλεμο, Μικρασιατική Καταστροφή).

Παραθέτουμε αυτούσιο το κείμενο και στις έξι ημέρες που διήρκησε η έρευνα, μαζί με σπάνιες φωτογραφίες της Πάτρας εκείνων των χρόνων…

 

Δύο τύποι

Το 2009, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) διαχώρισε και ταξινόμησε το δάγκειο πυρετό σε δύο τύπους: τη συνήθη και τη σοβαρή μορφή.

Πριν από αυτό, το 1997, ο ΠΟΥ είχε διαχωρίσει τη νόσο σε αδιαφοροποίητου τύπου δάγκειο πυρετό, δάγκειο πυρετό και δάγκειο αιμορραγικό πυρετό. Ο ΠΟΥ αποφάσισε ότι αυτός ο παλιός τρόπος διαχωρισμού του δάγκειου πυρετού έπρεπε να γίνει πιο απλός. Αποφασίστηκε, επίσης, ότι ο παλιός τρόπος ήταν πολύ περιοριστικός: δεν περιελάμβανε όλους τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να παρουσιαστεί ο δάγκειος πυρετός. Παρόλο που η ταξινόμηση του δάγκειου πυρετού άλλαξε επίσημα, η παλιότερη ταξινόμηση χρησιμοποιείται ακόμα συχνά.

Ο ΠΟΥ προτείνει ένα πρόγραμμα για την πρόληψη ενάντια στον δάγκειο πυρετό (που λέγεται πρόγραμμα «Ολοκληρωμένου Ελέγχου Ξενιστών» που περιλαμβάνει πέντε διαφορετικά μέρη:

Η παρέμβαση, η κοινωνική κινητικότητα, και η  νομοθεσία (νόμοι) θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για να κάνουν τους οργανισμούς και τις κοινότητες δημόσιας υγείας πιο δυνατούς.

Όλα τα μέρη μιας κοινωνίας πρέπει να συνεργάζονται. Αυτό περιλαμβάνει το δημόσιο τομέα (όπως την κυβέρνηση), τον ιδιωτικό τομέα (όπως τις επιχειρήσεις και τις εταιρείες), και τον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης.

Θα πρέπει να υπάρχει συνένωση (ή συγκέντρωση) όλων των τρόπων ελέγχου της νόσου έτσι ώστε οι πόροι που είναι διαθέσιμοι να έχουν το μεγαλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.

Οι αποφάσεις θα πρέπει να παίρνονται με βάση τις ενδείξεις. Ετσι θα είναι βέβαιο ότι οι παρεμβάσεις (πράγματα που γίνονται για ν’ αντιμετωπιστεί ο δάγκειος πυρετός) θα βοηθήσουν.

Θα πρέπει να δοθεί βοήθεια σε περιοχές όπου ο δάγκειος πυρετός είναι πρόβλημα, ώστε να μπορέσουν να βελτιώσουν τις ικανότητές τους, ώστε να ανταποκρίνονται επαρκώς, με ίδια μέσα, στη νόσο.

Ο ΠΟΥ επίσης προτείνει κάποια συγκεκριμένα πράγματα για τον έλεγχο των κουνουπιών και την αποφυγή τσιμπήματος. Ο καλύτερος τρόπος για να ελέγξεις το κουνούπι «Aedes aegypti» είναι η απαλλαγή από το περιβάλλον του.

Ο κόσμος θα πρέπει ν’ αδειάζει ανοιχτές δεξαμενές νερού (ώστε να μην μπορούν τα κουνούπια να γεννήσουν αυγά εκεί μέσα). Εντομοκτόνα ή παράγοντες βιολογικού ελέγχου μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον έλεγχο των κουνουπιών σ’ αυτές τις περιοχές. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι ο ψεκασμός με οργανοφωσφορικά ή πυρεθροειδή εντομοκτόνα δεν βοηθάει. Το στάσιμο νερό (που δεν κινείται) θα πρέπει να εξαφανίζεται,επειδή έλκει τα κουνούπια, κι επίσης επειδή οι άνθρωποι μπορεί να έχουν προβλήματα υγείας αν αυξάνεται η ποσότητα εντομοκτόνων στο στάσιμο νερό.[13] Για ν’ αποφύγουν τα τσιμπήματα κουνουπιών, οι άνθρωποι μπορούν να φορούν ρούχα που καλύπτουν όλο το δέρμα τους. Μπορούν να χρησιμοποιούν εντομοαπωθητικά (όπως σπρέι) που βοηθούν στην απομάκρυνση των κουνουπιών. (Η N, N-διαιθυλο-μετα-τολουαμίδη (DEET) έχει καλύτερα αποτελέσματα.) Επίσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν κουνουπιέρες, όταν ο κόσμος ξεκουράζεται.

 

Mέτρα από ανεύθυνους

– Ο Δάγκειος εξιλεούται. Αι συνοικίαι μας αληθής κόπρος αυγείου. Η καθαριότης εις την Ανω Πόλιν. Απελπιστική κατάστασις. Νερά λιμνάζοντα και χαίνουσαι υπόνομοι. Η εξέγερσις των κατοίκων.

«Η φοβρά μάστιξ ήτις επέδραμε τελευταίως κατά της Ελλάδoς και ήτις ωνομάσθη «δάγκειος πυρετός», ήτο επόμενον να πλήξη και τους κατοίκους της πόλεώς μας, μέγιστον μέρος των οποίων έχει, ως γνωστόν, προσβληθή υπό της επιδημίας. Διατί όμως η επιδημία επεξετάθη και εν Πάτραις; Αφ’ ότου το πρώτον κρούσμα εσημειώθη, σποραδικά μέτρα υπεδείχθησαν παρ’ ανευθύνων προσώπων και μόνον μία φωνή ηκούσθη ευθύς εξ αρχής:

– Καθαρίσατε και απολυμάνατε την πόλιν.

Δύο ήσαν οι υποδείξαντες το τελευταίον τούτο, ο Νομάρχης κ. Νοταράς και ο Δημοτικός σύμβουλος κ. Ζωγόπουλος. Και όντως το πρώτιστον και κυριώτερον μέλημα έπρεπε να ήτο η καθαριότης και η απολύμανσις της πόλεως. Είναι αίσχος διά τας Πάτρας το παρατηρούμενον θέαμα εις τας περισσοτέρας των συνοικιών, οφείλουν δε οι αρμόδιοι, οποιοιδήποτε και αν είναι, να λάβουν άμεσα και αποτελεσματικά μέτρα, διότι οι κάτοικοι ουδέν οφείλουν διά να δολοφονούνται καθημερινώς βραδέως μεν άλλ’ ασφαλώς. Οι αρμόδιοι λοιπόν ελπίζομεν ότι θα λάβουν την καλωσύνην να παρακολουθήσουν την κατωτέρω έρευναν και να λάβουν τα ενδεικνυόμενα μέτρα, εάν θέλουν να σώσουν την πόλιν, εκ των κινδύνων που την απειλούν.

Είχομεν υπόψη μας μερικάς πληροφορίας, αορίστους όμως, περί της αθλιότητος ωρισμένων συνοικιών από απόψεως καθαριότητος. Θέλοντες να έχωμεν συγκεκριμένην και σαφή ιδέαν της καταστάσεως, κατεφύγομεν εις το μέσον ανά τας διαφόρους συνοικίας λεπτομερούς ερεύνης. Σπουδαίως εις το έργον μας υπερβοηθήθημεν παρά του Δημοτικού συμβούλου κ. Ι. Ζωγοπούλου, όστις λίαν ευγενώς εδέχθη να μας συνεδεύση εις την διαδρομήν μας αυτήν και να μας παράσχη τας αναγκαιούσας πληροφορίας.

Αρχήν εκάμαμεν εκ της συνοικίας Αγίου Δημητρίου. Ακολουθούμεν την ομώνυμον οδόν προς την συνοικίαν Κρητικά. Είναι ακόμη πρωί και η γυναικούλες της συνοικίας σπεύδουν με τενεκέδες και διάφορα άλλα δοχεία διά να πάρουν νερό από τας δημοτικάς κρήνας. Δεξιά και αριστερά της οδού τα νερά των δημοτικών κρηνών έχουν σχηματίσει ρύακας, όσα δε δεν δύνανται να προχωρήσουν λιμνάζουν. Κώνωπες ανωφελείς γεμίζουν την ατμόσφαιραν. Διατί αυτή η οικτρά κατάστασις εις ένα εκ των κεντρικών δρόμων της άνω πόλεως; Εις το ερώτημα τούτο δίδουν αυθορμήτως την απάντησιν η γυναικούλες της συνοικίας, αι οποίες παρακαλούν τον κ. Ζωγόπουλον να λάβη πρόνοιαν, εισηγούμενος σχετικώς εις το Δημοτικόν Συμβούλιον. Το κακόν θεραπεύεται εάν ανοιχθούν οι υπάρχοντες υπόνομοι, τα στόμια των οποίων έχουν φραχθή από χώματα και λίθους και τοιουτοτρόπως τα νερά δεν μπορούν να εισρεύσουν εντός αυτών.

 

Τα γουρούνια κυλιούνται στη λάσπη

– Γύφτικα, η αθλιεστέρα συνοικία της πόλεως. Αίσχος διά τας Πάτρας. Ακαθαρσίαι και βόθροι. Φρίκη.

«Επειδή συνεχίζων την έρευναν μου πρόκειται να γράψω σήμερα διά την συνοικίαν Γύφτικα, θα μου επιτραπή να κάμω μια παρένθεσιν.

Η συνοικία αυτή αποτελούσα άλλοτε άκρον απομεμακρυσμένον της πόλεως κατωκήθη προ πολλών ετών παρ’ Αθιγγάνων οίτινες επεδίδοντο εις την κατασκευήν καλάθων πλεκτών και διαφόρων σιδηρικών. Επειδή ο συνοικισμός των ευρίσκετο εκτός του σχεδίου της πόλεως οι εκάστοτε δημοτικαί αρχαί των Πατρών ουδεμίαν μέριμναν ελάμβανον υπέρ αυτών. Εκτός τούτου τα ήθη και έθιμα των Αθιγγάνων δεν συνεβιβάζοντο προς τας παραδόσεις της Ελληνικής φυλής και δια τον λόγον αυτόν απεφεύγετο ο συγχρωτισμός των εντοπίων μετ’ αυτών.

Βραδύτερον όμως και μετά πάροδον πολλών ετών οι απόγονοι των πρώτων οικιστών του συνοικισμού προήλθον εις επιμιξίαν μετά τινων εντοπίων αφ’ ενός, αφ’ ετέρου δε η πόλις επεκταθείσα καταπληκτικώς ουχί μόνον συμπεριέλαβεν εις τους κόλπους της και την εν λόγω συνοικίαν, αλλά και η ανέγερσις νέων οικιών επροχώρησε πολύ πέραν της συνοικίας αυτής. Παρ’ όλα ταύτα όμως η αδιαφορία του Δήμου εξηκολούθησε και η κατάστασις η αθλιεστάτη, η ίδια απελπιστική κατάστασις εξακολουθεί χωρίς να λαμβάνεται υπ’ όψιν ότι εκ των ακαθαρσιών της συνοικίας Γύφτικα απειλείται ή μάλλον ηπειλήθη ολόκληρος η ζωή της πόλεως.

 

• Από τις “Επιλογές” της “Π” το Σάββατο 20 Μαΐου 2017

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News