Ο διεθνώς αναγνωρισμένος καθηγητής Νίκος Καραμάνος μιλά για την επιτυχία του και την ανάγκη συνεργασιών

Μαρίνα Ριζογιάννη

Ο καθηγητής Βιοχημείας, Νίκος Καραμάνος είναι το πρώτο μέλος της ακαδημαϊκής κοινότητας της Πάτρας που επιτυγχάνει την αναγραφή του στην παγκόσμια λίστα της ελίτ των ερευνητών.

Κι αυτό το πέτυχε με το ερευνητικό και επιστημονικό έργο που παράγει. Η ομάδα Καραμάνου εστιάζει στην επιστήμη της Βιοχημείας και ειδικότερα στην παθοβιολογία του Εξωκυττά-ριου Χώρου (Extracellular Matrix, ECM), στην ανάπτυξη βιοχημικών μεθόδων και στο λειτουργικό ρόλο των βιομορίων του ECM στην ομοιόσταση και στην ανάπτυξη σοβαρών ασθενειών.

Τα τελευταία χρόνια η ερευνητική προσπάθεια εστιάζεται στις νεοπλασίες και επικεντρώνεται στους μηχανισμούς της λειτουργικής διήθησης και του μεταστατικού δυναμικού, στη διερεύνηση στόχων για μοριακά στοχευμένες θεραπείες, καθώς και στις λειτουργικές ιδιότητες των καρκινικών κυττάρων. Οπως ο ίδιος μας έχει αναφέρει, στόχος της ερευνητικής του ομάδας είναι να συμβάλει στην ανάπτυξη νέων καινοτόμων διαγνωστικών και θεραπευτικών προσεγγίσεων, καθώς και τρισδιάστατων μοντέλων που μιμούνται τις συνθήκες του οργανισμού για περισσότερο αποτελεσματικές και ταχύτερες προκλινικές μελέτες.

Προφανώς η αναγραφή σας στη λίστα των ελίτ ερευνητών είναι καρπός συστηματικής εργασίας και έρευνας. Μπορείτε να μας πείτε τους βασικούς σταθμούς της;  
Μπορώ να σκεφτώ αρκετούς σταθμούς στην ερευνητική μου διαδρομή στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, για τους οποίους είμαι προσωπικά περήφανος. Πρέπει να σημειώσω ότι στην πορεία αυτή συνέβαλαν πολλοί συνεργάτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Πιστεύω, εκ φύσεως, ότι μόνο με δυνατές διεπιστημονικές συνεργασίες και πνεύμα συνεργασίας μπορούν να προχωρούν η έρευνα και η επιστήμη. Στην αρχή της ερευνητικής μου καριέρας, βοήθησα στον σχεδιασμό, στην ανάπτυξη και στην εφαρμογή έξυπνων, γρήγορων και εξαιρετικά ειδικών βιοχημικών αναλυτικών στρατηγικών κυρίως των υδατανθράκων και αναφέρω μεταξύ άλλων τη λεπτομερή μοριακή αρχιτεκτονική χαρτογράφηση της θείωσης της θειικής ηπαράνης και της ηπαρίνης, το γνωστό σε όλους αντιπηκτικό βιομόριο, με σημαντικές συνέπειες για την κατανόηση του βιολογικού και φαρμακολογικού του ρόλου.
Μια άλλη βασική ανακάλυψη σχετίζεται με τη δυναμική αλληλεπίδραση των κυτταρικών υποδοχέων με το εξωκυττάριο δίκτυο. Διαπιστώσαμε και δημοσιεύσαμε ότι οι παρακρινείς αλληλεπιδράσεις είναι υψίστης σημασίας για την εξέλιξη του καρκίνου. Παραδείγματα είναι η δράση ενός ενζύμου, που αν και προέρχεται από τα φυσιολογικά κύτταρα του στρώματος, ενεργοποιείται στην κυτταρική επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων του παχέος εντέρου, επίσης η ενεργοποίηση της οστεόλυσης από οστεοκλάστες όταν συγκαλλιεργούνται με καρκινικά κύτταρα, είναι ένα μοντέλο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να μιμηθεί τη μετάσταση καρκινικών κυττάρων στα οστά και σε απομακρυσμένα όργανα.
Πιο πρόσφατα, με την ερευνητική μου ομάδα έχουμε επικεντρωθεί στους κρίσιμους ρόλους των υποδοχέων οιστρογόνων (ΕRα/β) και των επιγενετικών υπογραφών (microRNAs) στη ρύθμιση της συμπεριφοράς των καρκινικών κυττάρων του μαστού. Η συμμετοχή των υποδοχέων ορμονών στην έκφραση των γονιδίων και η αλληλεπίδρασή τους με τα microRNAs είναι ένα σημαντικό εύρημα που θέτει την έρευνα σε νέες κατευθύνσεις για την αναζήτηση μελλοντικών στόχων θεραπείας.
Μεταξύ των τελευταίων ευρημάτων μας, περιλαμβάνεται και η αλλαγή των φαινοτύπων/μορφολογίας και των ιδιοτήτων των καρκινικών κυττάρων, όταν τα κύτταρα αναπτύσσονται σε διαφορετικά υποστρώματα μήτρας. Αυτό είναι ένα άλλο παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο οι αλληλεπιδράσεις ECM-κυττάρου μπορούν να επηρεάσουν την έκφραση δεικτών που σχετίζονται με τη μετάβαση από επιθηλιακό σε μεσεγχυματικό κυτταρικό φαινότυπο και να επηρεάσουν τις επιθετικές ιδιότητες των καρκινικών κυττάρων.

Είμαστε ακόμα χαμηλά, πρέπει να βρεθούν πόροι

Γιατί άργησε τόσο πολύ η ακαδημαϊκή κοινότητα του Πανεπιστημίου Πατρών να κατακτήσει μία θέση σε αυτή τη λίστα, τη στιγμή που παράγεται τόσο σημαντικό έργο; 
Στο Πανεπιστήμιό μας πράγματι παράγεται πολύ σημαντικό επιστημονικό έργο από άξιους και διεθνώς καταξιωμένους ερευνητές. Ενας σημαντικός αριθμός συναδέλφων, περίπου 60-70 καθηγητές, κατατάχθηκαν πρόσφατα στο 2% των κορυφαίων επιστημόνων με σημαντική απήχηση που σχετίζεται με το επιστημονικό τους έργο με βάση την κατάταξη του Πανεπιστημίου του Stanford. Η βάση επιστημονικών δεδομένων της Web of Science – Clarivate έχει αρκετούς περιοριστικούς κανόνες, όπως αναφέρονται στην ιστοσελίδα του οργανισμού και οδηγεί σε πολύ μικρά ποσοστά μικρότερα του 0.1% του συνόλου των περίπου 9-10 εκατομμυρίων επιστημόνων παγκοσμίως και αφορά πολλαπλές δημοσιευμένες εργασίες με μεγάλη απήχηση στο διεθνές περιβάλλον. Είμαι πεπεισμένος ότι τα επόμενα χρόνια θα έχουμε την είσοδο αρκετών συναδέλφων στη λίστα των επιστημόνων με μεγάλη επίδραση (highly cited researchers).

Τι σημαίνει αυτή η διάκριση και πώς σκοπεύετε να την αξιοποιήσετε;  
Είναι μια αναγνώριση της ερευνητικής προσπάθειας πολλών ετών. Προσωπική μεν επιτυχία, αλλά αυτή οφείλεται και πρέπει να αποδοθούν τα εύσημα στη συστηματική εργασία πολλών συναδέλφων μου από την ερευνητική ομάδα της Βιοχημείας, μεταπτυχιακών φοιτητών και διδακτορικών που συνεργαζόμαστε με ομαδικό πνεύμα. Αναμφίβολα, η διάκριση αυτή ανοίγει νέους ορίζοντες στην ισχυροποίηση των διεθνών συνεργασιών και στην προσέλκυση ικανών επιστημόνων για περαιτέρω συνεργασίες. Θα μας βοηθήσει να προάγουμε περισσότερο τα αποτελέσματα της έρευνας, που σχετίζεται με τη διερεύνηση μηχανισμών και νέων στόχων για μοριακές διαγνωστικές μεθοδολογίες στο πεδίο σοβαρών ασθενειών, όπως οι νεοπλασίες, καθώς και καινοτόμες προσεγγίσεις και στρατηγικές στο πλαίσιο ανάπτυξης κυτταρικών τρισδιάστατων μοντέλων που προσομοιάζουν τις in vivo συνθήκες, για αποτελεσματικότερες και ταχύτερες προκλινικές μελέτες ανάπτυξης φαρμακευτικών προϊόντων.

Πρόσφατα είχαμε την επίσκεψη αντιπροσωπειών από πανεπιστήμια της Αμερικής. Πιστεύετε ότι θα λειτουργήσουν οι συνέργειες αυτές;  
Η διεθνοποίηση των πανεπιστημίων πρέπει να βρίσκεται πολύ ψηλά στην ατζέντα κάθε ΑΕΙ. Η έρευνα τροφοδοτεί την παραγωγή νέας γνώσης και νέων επιτευγμάτων για τα οποία τις περισσότερες φορές τα αποτελέσματα φαίνονται μετά από πολλά χρόνια. Η ερευνητική διαδρομή προϋποθέτει την ανάπτυξη συνεργασιών εντός και εκτός των τειχών κάθε Πανεπιστημίου και εκτός των συνόρων της χώρας μας. Κάθε προσπάθεια εξωστρέφειας που ισχυροποιεί την έρευνα και που είναι άμεσα συνδεδεμένη με την εκπαίδευση της νέας γενιάς είναι προς τη θετική κατεύθυνση. Το πρόγραμμα Erasmus έδωσε και δίνει τη δυνατότητα για συνεργασίες και εκπαίδευση φοιτητών στην Ευρώπη και έχει στεφθεί με μεγάλη επιτυχία αν αναλογιστούμε τα οφέλη από την υλοποίηση του Προγράμματος για περισσότερα από τριάντα χρόνια. Η νέα πρωτοβουλία για την κινητικότητα των φοιτητών και σπουδές για ένα διάστημα των σπουδών της και εκτός των συνόρων της Ευρώπης προς σημαντικά Πανεπιστήμια της Αμερικής είναι θετική και πιστεύω ότι ανοίγει νέες προοπτικές για την εκπαίδευση των φοιτητών μας και την ισχυροποίηση των ήδη υπαρχόντων αλλά και την ανάπτυξη νέων συνεργειών προς όφελος της εκπαίδευσης, της έρευνας και της κοινωνίας.

Μόνο με δυνατές διεπιστημονικές συνεργασίες και πνεύμα συνεργασίας μπορούν να προχωρούν η έρευνα και η επιστήμη

Ποια εκτιμάτε ότι είναι τα βήματα που πρέπει να γίνουν ώστε το Πανεπιστήμιο Πατρών να πάρει τη θέση που του αξίζει στον χάρτη της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και το ερευνητικό του έργο να αξιοποιηθεί για την ανάπτυξη της Δυτικής Ελλάδας; 
Το Πανεπιστήμιο Πατρών είναι στον χάρτη των καλυτέρων ΑΕΙ της χώρας και καταξιωμένο διεθνώς. Αυτό οφείλεται στις συστηματικές και επιτυχείς προσπάθειες των ερευνητών του. Παρέχει υψηλής ποιότητας εκπαιδευτικό έργο σε όλα τα επίπεδα σπουδών, προπτυχιακό, μεταπτυχιακό και διδακτορικών σπουδών.
Στο πλαίσιο εδραίωσής του στην Ελλάδα και διεθνώς έχει συμβάλει σημαντικά όλο το έμψυχο δυναμικό του Πανεπιστημίου μας, οι φοιτητές μας, το διοικητικό, εργαστηριακό και τεχνικό προσωπικό που σε συνεργασία με τα μέλη ΔΕΠ έχουν δημιουργήσει μια πολύ θετική εικόνα για το ίδρυμά μας. Οι συνέργειες με το ερευνητικό μας οικοσύστημα, όπως το Επιστημονικό Πάρκο, το Ινστιτούτο Επιστημών Χημικής Μηχανικής, το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών, και το Ινστιτούτο Βιομηχανικών Συστημάτων, επίσης έχουν συμβάλει στη συνολική ποιοτική του εικόνα.

Αυτό που έχει μεγάλη αξία και πρέπει να ειπωθεί είναι ότι η ενίσχυση της έρευνας στη χώρας μας διαχρονικά ήταν περιορισμένη. Παρά τις κατά καιρούς προσπάθειες, είμαστε σε χαμηλά επίπεδα σε σχέση με άλλες ερευνητικά ισχυρές χώρες της Ευρώπης. Καλούνται έτσι τα ιδρύματα να βρουν πόρους για να καλύψουν και να ενισχύσουν την έρευνα με δικές τους πρωτοβουλίες και πόρους. Παρά τις προσπάθειες, χρειάζεται περαιτέρω ενίσχυση και αυτό μπορεί σε ένα βαθμό να γίνει με έσοδα από τα μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών και άλλους ευρωπαϊκούς πόρους.
Στο πλαίσιο της αξιοποίησης της έρευνας για την ανάπτυξη της Δυτικής Ελλάδας, πιστεύω ότι πρέπει να διατεθούν πόροι που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην κατεύθυνση αυτή.

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News