Το θέατρο και ο Εθνικός Ξεσηκωμός
Σπάνια σε μια επανάσταση, το θέατρο διαδραμάτισε τόσο σημαντικό ρόλο στη διάδοση του απελευθερωτικού πνεύματος και την ενίσχυση του εθνικού φρονήματος, όπως συνέβη με την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Μια ιδιαιτερότητα του εθνικού ξεσηκωμού και ένας ρόλος που δεν εξαντλείται μόνο στην ψυχολογική προετοιμασία της πατριωτικής συνείδησης των υπόδουλων Ελλήνων, αλλά και υπηρετείται από ήρωες-καλλιτέχνες, από ηθοποιούς και δραματουργούς – μαχητές, όχι μόνο στο πεδίο της μάχης αλλά και της σκηνής.
Η θεατρική κίνηση, τόσο κατά τα προεπαναστατικά χρόνια όσο και στη διάρκεια της επανάστασης, έχει ως σημεία αναφοράς τις παραδουνάβειες ηγεμονίες (Μολδαβία και Βλαχία), τις ευρωπαϊκές πόλεις, στις οποίες συστήθηκαν φιλελληνικά κομιτάτα (Βιέννη, Μόναχο, Λονδίνο) και τα Επτάνησα, των οποίων ο δυτικός ζυγός άφηνε μεγαλύτερα περιθώρια καλλιτεχνικής δράσης, που ο τουρκοκρατούμενος ελλαδικός χώρος απέκλειε ολοκληρωτικά. Από τις πηγές είναι γνωστή η πρωτοβουλία του κεφαλλονίτη ζωγράφου Γεράσιμου Πιτσαράνου να ανεβάσει το χειμώνα του 1822 τον «Κωνσταντίνο Παλαιολόγο» του Ζαμπέλιου.
Στη θεατρική δράση της εποχής, τρεις κυρίως πόλεις πρωταγωνίστησαν: Το Βουκουρέστι, το Ιάσιο, στις οποίες λειτουργούσαν ανθηρές ελληνικές κοινότητες και η Οδησσός ως μεγάλο λιμάνι και ακμαίο διαμετακομιστικό κέντρο. Θεατρικά ψήγματα εντοπίζονται και στην Κωνσταντινούπολη αλλά περιορισμένα, εξαιτίας των πολιτικών συνθηκών. Αναφέρεται λ.χ. προσπάθεια να δημιουργηθεί θεατρική παράσταση σε αρχοντικό της πόλης, με τη μορφή αναλογίου, στο οποίο μαθητής σχολείου από τις Κυδωνίες απήγγειλε αποσπάσματα από τους «Πέρσες» του Αισχύλου.
Οι τύποι των δραματικών έργων, που άνθησαν κατά τον 19ο αι. με επίκεντρο τον απελευθερωτικό αγώνα, ήσαν δύο: Το πατριωτικό -τρίπρακτο σύνήθως- δράμα και η ιστορική ιαμβική τραγωδία -πεντάπρακτη κατά κανόνα- με διαφορετικά αισθητικά κριτήρια. Το πρώτο ήταν περισσότερο ένα πρωτόκολλο θεάτρου, ένα θέατρο – ντοκουμέντο- με τις θέσεις της μάχης, την πορεία του αγώνα και την τελευταία ομιλία του αρχηγού πριν από τη μάχη, που τελείωνε με ένα θεαματικό ολοκαύτωμα. Η δεύτερη, κλασικιστική και ρομαντική, ήταν περισσότερο προβολή υψηλής ποίησης.
Στις σκηνές του Βουκουρεστίου, του Ιασίου και της Οδησσού, που ήσαν ερασιτεχνικές, παίζονταν τραγωδίες της εποχής του Διαφωτισμού, όπως ο «Βρούτος» και «Ο θάνατος του Καίσαρα» του Βολταίρου, μεταγενέστερες γραμμένες στα αρχαία Ελληνικά αλλά κυρίως έργα με αρχαία θεματολογία, όπως φανερώνουν οι τίτλοι τους – «Αρμόδιος και Αριστογείτων», «Μιλτιάδης», «Θεμιστοκλής», που αποτελούσαν επίκληση στο αρχαίο ελληνικό κλέος, λειτουργούσαν αντιστικτικά με το τυραννικό κλίμα της εποχής και παρότρυναν σε επαναστατική δράση.
Πολλά είναι τα δείγματα της στροφής του θεάτρου των επαναστατικών χρόνων προς την ελληνική αρχαιότητα και δραματουργία ως πηγές φιλελεύθερου και τυραννοκτόνου πνεύματος. Ο Κωνσταντίνος Κυριακός, μετέπειτα ηθοποιός στο θέατρο του Βουκουρεστίου, ανεβάζει αρχαίες τραγωδίες στο θέατρο «Σαν Τζιάκομο» και το 1822 παίζεται στην Οδησσό ο «Φιλοκτήτης» του Σοφοκλή, σε διασκευή και μετάφραση του ελληνομαθή Γεωργίου Πίκκολο.
Πολλοί ηθοποιοί αυτών των σκηνών, όπως ο Ιθακήσιος Σπυρίδων Δρακούλης αλλά και δραματουργοί έργων, όπως ο Γεώργιος Λασσάνης, συμμετέχουν στον Ιερό Λόχο αλλά και μεταξύ των θεατών πολλοί εκτός από ιερολοχίτες ήσαν φιλικοί και αγωνιστές, φαινόμενο εκ πρώτης όψεως παράδοξο αλλά εμψυχωτικό, αφού μπορούσαν να λειτουργήσουν ως πρότυπα ανθρώπων, που συνδύαζαν την αγωνιστικότητα της μάχης με το υψηλό πατριωτικό φρόνημα της σκηνής.
Οι παραστάσεις, αν και κρυφές και συχνά επικίνδυνες για τους συντελεστές τους -αναφέρονται περιπτώσεις, που ηθοποιοί και θεατές χρειάστηκε να φυγαδευτούν και θεατρώνηδες να πληρώσουν με τη ζωή τους- προκαλούσαν τον ενθουσιασμό και την έκρηξη του εθνικού φρονήματος και μεταβάλλονταν αυθορμήτως σε θερμές πατριωτικές εκδηλώσεις, όπως αναφέρεται σε κείμενα του «Λόγιου Ερμή» της Βιέννης.
Πέραν της θεατρικής κίνησης στις παραδουνάβειες ηγεμονίες και στην Οδησσό, άξιο μνείας είναι και το λεγόμενο «φιλελληνικό θέατρο», που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του φιλελληνικού ρεύματος στην Ευρώπη με εφήμερα έργα της επικαιρότητας, οι παραστάσεις των οποίων όμως ήσαν σίγουρες επιτυχίες. Στην πρώτη γραμμή της θεματολογίας του οι Σουλιώτες και ο Αλή Πασάς, ο Μπότσαρης, και με μεγάλη απήχηση ο θάνατος του Βύρωνα και η Εξοδος του Μεσολογγίου. Γεγονός που συγκλόνισε τους Ελληνες, ανάμεσά τους και την Ευανθία Καΐρη, λόγια της εποχής, που θα γράψει το 1826 τον «Νικήρατο» το πρώτο τρίπρακτο πατριωτικό δράμα, αφιερωμένο σε «εκείνας, όσαι, παρά την αισχράν και άτιμον δουλείαν, επροτίμησαν τας φλόγας και τας αβύσσους».
Η φιλελληνική θεατρική δραστηριότητα μπορεί να μην έδωσε έργα υψηλής καλλιτεχνικής ποιότητας, λειτούργησε όμως ως μοχλός κινητοποίησης των Ελλήνων και των Ευρωπαίων στο πλαίσιο των φιλελληνικών κομιτάτων και σε συνέργεια μαζί τους συνετέλεσε στη μεταστροφή της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης απέναντι στην Επανάσταση.
Το θέατρο ως εργαλείο προπαρασκευής και προπομπός του Εθνικού ξεσηκωμού.
Tης ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΚΟΚΚΟΤΑ
Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News
