Για τον Κωστή Παλαμά της Πάτρας ΦΩΤΟ

Ο Κωστής Παλαμάς της Πάτρας

Ενας από τους σημαντικότερους έλληνες ποιητές, κοσμαγάπητος, πολυδιαβασμένος είναι ο Κωστής Παλαμάς.

Μοναδικά ντοκουμέντα που δημοσιεύονται για πρώτη φορά, αυτό το Σάββατο στα περίπτερα.

Στις «Επιλογές» μαζί με την «Π»

* 77 χρόνια από τον θάνατό του (27/2/1943)

* Οι Ναζί κατάσχουν το αφιέρωμα

* Η συνάντηση με τον Δ. Συναδινό

* Το θεατρικό στο σπίτι του

* Η εκδήλωση του 1936

 

O Κωστής Παλαμάς

Για κάποιους είναι ο μεγαλύτερος ποιητής που ανέδειξε τούτος ο τόπος. Ο «εθνικός μας ποιητής» όπως αποκλήθηκε.

Για κάποιους άλλους δεν είναι. Προτείνουν τον Διονύσιο Σολωμό. Κάποιοι άλλοι, πάλι, εκτιμούν πως ο καλύτερος είναι ο Αλέξανδρος Καβάφης ή οι νεώτεροι, Ελύτης, Ρίτσος κ.ά.

Δεν ξεκινήσαμε τυχαία αυτές τις γραμμές, δεν ήταν το «παιχνίδισμα» της κουβέντας αυτό που μας οδήγησε στο να παραθέσουμε το όνομα του Παλαμά μαζί με αυτά του Σολωμού, του Καβάφη, του Κάλβου, του Ελύτη ακόμα δε και του Ομήρου.

Επιδίωξή μας ήταν για να καταδείξουμε πως όλοι αυτοί, με το θείο χάρισμα που είχαν να μετατρέπουν τις σκέψεις και τα ταξίδια του νου τους σε αριστουργήματα, διαμόρφωσαν τον τρόπο σκέψης και γραφής εκατοντάδων χιλιάδων νεοελλήνων, έκαναν τούτο το γένος στο να έχει αξιολογότερους ανθρώπους. 

Ανθρώπους σκεπτόμενους, ανθρώπους καλλιεργημένους. Ο Κωστής Παλαμάς, έζησε (και) στην Πάτρα, εδώ είδε το πρώτο φως στις 13 Ιανουαρίου 1859. Ο Παλαμάς πέθανε στις 27 Φεβρουαρίου 1943 και με αφορμή τη συμπλήρωση 77 ετών από το θάνατό του, οι «Επιλογές» του αφιερώνουν το ανά χείρας τεύχος.

Περιέχει σπάνια ντοκουμέντα, μερικά εκ των οποίων ανέκδοτα, είναι δε, μια μοναδική βάση δεδομένων για τον Εθνικό μας ποιητή.

 

Ο Δημήτρης Συναδινός συναντά τον Κωστή Παλαμά

Ενα σπάνιο ντοκουμέντο που αφορά τον Παλαμά και τη συνάντησή του με τον Δημήτρη Συναδινό, προβλήθηκε από την εκπομπή «Μαρτυρίες» του Γιώργου Πετρίτση.

Το ντοκιμαντέρ γυρίστηκε το 1994 για λογαριασμό της ΕΡΤ και ο πατρινός Δημήτρης Συναδινός αναφέρεται στη συνάντησή με τον Παλαμά, κάπου τη δεκαετία του 30, στο σπίτι του ποιητή στην οδό Ασκληπιού στην Αθήνα.

Ιδού το χαρακτηριστικό απόσπασμα:

«Μου άνοιξε η κόρη του η Ναυσικά. Της είπα ότι είμαι από την Πάτρα, ότι είμαι φοιτητής και ότι δεν πρόκειται να μείνω πολύ εδώ, αλλά θέλω να γνωρίσω προσωπικά τον ποιητή που τόσο τον αγαπώ και τόσο τον διαβάζω. Μου είπε, ξέρεις καλό μου παιδί, είναι πολύ απασχολημένος αυτή τη στιγμή και φοβάμαι δεν θα είναι εύκολο να σε παρουσιάσω. Αλλά σε μια στιγμή ακούστηκε μια φωνή από μέσα: Να ρθει, να ρθει, να ρθει! Είχε ακούσει ότι είμαι από την Πάτρα και αμέσως έμπηξε μια φωνή να πάω να τον δω. Πέρασα μέσα, του φίλησα το χέρι, με ρώτησε για την Πάτρα, για το σπίτι του το πατρικό, μιλήσαμε πάρα πολύ ώρα. Εμεινα εκστατικός από την λαχτάρα του να μάθει λεπτομέρειες για το πατρικό του σπίτι.

Οταν τελειώσαμε τις συζητήσεις για την Πάτρα και τις λεπτομέρειες που μου ζήτησε να του πω για πολλά μέρη των Πατρών, με ρώτησε για το νεκροταφείο, εκεί άλλωστε είχαν ταφεί ο πατέρας του και η μητέρα του, του φίλησα το χέρι και έφευγα γιατί θεώρησα πως όλο αυτό που τον είχα απασχολήσει ήταν πάρα πολύ. Οταν όμως έβγαινα από την πόρτα του γραφείου του κοντοστάθηκα λιγάκι.

Και μου φωνάζει από μέσα: Για έλα εδώ, για έλα εδώ! Εγώ γύρισα, και μου λέει εσύ κάτι άλλο θέλεις. Και τότε είχα στην τσέπη μου ένα ποιηματάκι που είχα γράψει. Ημουν ερωτευμένος με ένα κοριτσόπουλο εκείνη την εποχή και του είχα γράψει ένα ποιηματάκι για να το δώσω στο χέρι της όταν κάποτε θα την έβλεπα μπροστά μου. Τού το βγαλα λοιπόν και ήθελα να του το διαβάσω. Το διάβασα, με κοίταξε με ένα χαρούμενο βλέμμα, σηκώθηκε, μου χτύπησε την πλάτη και είπε: Στην ηλικία σου θα το υπέγραφα κι εγώ. Δεν ήταν σπουδαίο το ποίημα, δηλαδή ήταν ένα παιδικό ποίημα. Αλλά όταν του φίλησα το χέρι και έφυγα από εκεί, δεν πατούσα στη γη! Θεωρούσα ότι περπάταγα πάνω σε ένα σύννεφο ωραίο!».

 

Τα σπίτια του

Το -εν Αθήναις- σπίτι του Κωστή Παλαμά σώζεται μέχρι σήμερα, στην οδό Περιάνδρου 5 στη συνοικία της Πλάκας, απέναντι και με θέα τους Στύλους του Ολυμπίου Διός.

Είναι ένα διώροφο κτίριο που οικοδομήθηκε μέσα στη δεκαετία 1920-1930. Έχει τα χαρακτηριστικά ενός νεοκλασικού αστικού σπιτιού του Μεσοπολέμου με τα ακροκέραμα του γείσου του και τις σιδεριές στα μπαλκόνια. Το 1935, ο Κωστής Παλαμάς, σε μεγάλη πια ηλικία, αναγκάστηκε να μετακομίσει, μετά την έξωσή του από την προηγούμενη κατοικία του στην οδό Ασκληπιού 3, κατεδαφισμένη σήμερα όπου είχε ζήσει περισσότερα από σαράντα χρόνια (1894 – 1935) και στην οποία τον είχε επισκεφτεί ο Συναδινός.

Στο σπίτι αυτό σ’ ένα από τα δύο διαμερίσματα του δευτέρου ορόφου κατοικούσε ο Παλαμάς, η σύζυγός του Μαρία Βάλβη και η κόρη τους Ναυσικά, μοιραζόμενος το σπίτι και με άλλους ενοίκους, όπου και άφησε την τελευταία του πνοή, εν μέσω γερμανικής Κατοχής, στις 27 Φεβρουαρίου 1943. 

 

Το έργο του Κωστή Παλαμά

Οι δύο πρώτες του συλλογές, Τραγούδια της πατρίδος μου και Τα μάτια της ψυχής μου είχαν ακόμα απηχήσεις του ρομαντισμού της Α’ Αθηναϊκής Σχολής και κάποια κατάλοιπα καθαρεύουσας. Η πρώτη σημαντική στάση στο έργο του ήταν η συλλογή Ίαμβοι και Ανάπαιστοι (1897), κυρίως για την ανανεωμένη μετρική της, με την εναλλαγή ιαμβικού και αναπαιστικού ρυθμού (ο ίδιος επισήμανε ότι παρακινήθηκε από την μετρική του Κάλβου), αλλά και για την εκφραστική λιτότητα και σαφήνεια. Το επόμενο έργο του, ο Τάφος (1898), αποτελείται από ποιήματα – μοιρολόγια για τον θάνατο του γιου του Άλκη. Η πρώτη περίοδος της δημιουργίας του κλείνει με την συλλογή Ασάλευτη Ζωή (1904), η οποία περιέχει υλικό από όλα τα προηγούμενα χρόνια της δράσης του. Κεντρική θέση στη συλλογή έχουν τα ποιήματα Η Φοινικιά (αναγνωρίζεται ως το καλύτερο ίσως έργο του), Ασκραίος και Αλυσίδες (συναποτελούν την ενότητα «Μεγάλα οράματα») και η ενότητα σονέτων Πατρίδες.

Η κορυφαία έκφραση της «λυρικής σκέψης» του Παλαμά είναι ο «Δωδεκάλογος του Γύφτου» (1907). Στο πνευματικό του ταξίδι ο Γύφτος θα γκρεμίσει και θα ξαναχτίσει τον κόσμον όλο. Θα απαρνηθεί τη δουλειά, την αγάπη, τη θρησκεία, την αρχαιότητα, το Βυζάντιο και όλες τις πατρίδες, αλλά και θα τα αναστήσει όλα μέσα από την Τέχνη, μαζί και τη μεγάλη χίμαιρα της εποχής, τη Μεγάλη Ιδέα. Θα υμνήσει τον ελεύθερο λαό του, αλλά θα τραγουδήσει και έναν νιτσεϊκό αδάκρυτο ήρωα. Θα καταλήξει προσκυνώντας τη Φύση και την Επιστήμη.

Η Φλογέρα του βασιλιά (1910) διαδραματίζεται στο Βυζάντιο και αφηγείται το ταξίδι του Βασίλειου Β’ («Βουλγαροκτόνου») στην Αθήνα. Κεντρικό σημείο του έργου είναι το προσκύνημα του αυτοκράτορα στον Παρθενώνα, που έχει γίνει ναός της Παναγίας. Αυτό συμβολίζει για τον ποιητή τη σύνθεση και την ενότητα όλης της ιστορίας του Ελληνισμού, αρχαίας, βυζαντινής και σύγχρονης. Η έμπνευση της Φλογέρας του Βασιλιά είναι αποτέλεσμα και του ανανεωμένου τότε ενδιαφέροντος για το Βυζαντινή Αυτοκρατορία, αλλά κυρίως του Μακεδονικού Αγώνα.

Μετά τις μεγάλες συνθέσεις επανήλθε σε μικρότερες λυρικές φόρμες με τις συλλογές Οι καημοί της Λιμνοθάλασσας και Η Πολιτεία και η Μοναξιά (1912), μαζί με τις οποίες εξέδωσε και τα σατιρικά ποιήματά του (Σατιρικά γυμνάσματα). Στις επόμενες συλλογές του γενικά δεν παρουσιάστηκε κάτι νέο στην ποιητική του εξέλιξη, παρά μόνο στις τελευταίες, Ο κύκλος των τετράστιχων (1929) και Οι νύχτες του Φήμιου(1935) αποτελούνται αποκλειστικά από σύντομα τετράστιχα ποιήματα.

Η εποχή της εμφάνισης του Κωστή Παλαμά, αλλά και των άλλων ποιητών της Νέας Αθηναϊκής Σχολής συνέπεσε με την έξαρση του προβληματισμού για το γλωσσικό ζήτημα. Το 1888 εκδόθηκε το Ταξίδι μου του Ψυχάρη, ενώ είχε προηγηθεί η διαμάχη Κωνσταντίνου Κόντου – Δημ. Βερναρδάκη, το 1882. Ενώ σταδιακά στην ποίηση η δημοτική καθιερώθηκε (με τη συμβολή και των ποιητών της Νέας Αθηναϊκής Σχολής), στην πεζογραφία (και φυσικά στον επίσημο λόγο) επικρατούσε η καθαρεύουσα. Ο Παλαμάς, υποστηρικτής της δημοτικής, υποδέχθηκε με ευνοϊκή κριτική το Ταξίδι μου. Μια μόλις μέρα αφ’ ότου το διάβασε, έγραψε το άρθρο «Το επαναστατικόν βιβλίον του κ. Ψυχάρη» εκφράζοντας ενθουσιώδεις κρίσεις, χωρίς βέβαια να παραλείψει να επισημάνει και τις ακρότητες του συγγραφέα. Η υποστήριξή του προς όλες τις προσπάθειες καθιέρωσης της δημοτικής ήταν συνεχής και έμπρακτη. Συνεργαζόταν με το περιοδικό-όργανο του δημοτικισμού Ο Νουμάς από το πρώτο κιόλας τεύχος και στη δημοτική έγραψε όχι μόνο τα ποιήματα αλλά και τα (λίγα) διηγήματά του.

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ενώ στο λογοτεχνικό (και αργότερα και στο κριτικό) έργο χρησιμοποιούσε τη δημοτική, ως Γραμματέας του Πανεπιστημίου ήταν υποχρεωμένος να συντάσσει τα επίσημα έγγραφα σε αυστηρή καθαρεύουσα. Οπως ανέφερε ο ίδιος σε επιστολή του, στην φιλολογική του εργασία ήταν «μαλλιαρός» και στην υπηρεσία του «αττικιστής απ’ την κορφή ως τα νύχια». Η επίσημη θέση του, όπως ήταν φυσικό, δύσκολα μπορούσε να συνδυαστεί με την υποστήριξη στο δημοτικισμό. Βρέθηκε πολλές φορές στο επίκεντρο επιθέσεων, ειδικά κατά τα «Ευαγγελικά» (1901) και τα «Ορεστειακά» (1903). Παρά ταύτα ο ίδιος δε δίστασε να δηλώσει δημοσίως ότι ο δημοτικισμός ήταν η αρετή του (1908).

Σημειώνεται ότι πρώτα έργα του Κωστή Παλαμά που μεταφράστηκαν στην αγγλική γλώσσα ήταν «Η ασάλευτη ζωή», «Η τρισεύγενη», ο «Θάνατος παληκαριού» και ακολούθησαν άλλα. Στη δε γαλλική γλώσσα πρώτα ήταν «Ο τάφος», «Ο Δωδεκάλογος του γύφτου», ο «Θάνατος παλληκαριού» κ.ά., ενώ πλείστα αποσπάσματα άλλων συλλογών μεταφράστηκαν σε διάφορες άλλες γλώσσες όπως στη γερμανική, ιταλική, ισπανική αραβική και τουρκική γλώσσα.

 

Ντοκουμέντο: Το κατασχεθέν τεύχος από τους Ναζί

Το αφιέρωμα στον Κωστή Παλαμά που έκανε το 1943 το περιοδικό «Αχαϊκά Χρονικά», μετά την είδηση του θανάτου του, θεωρείται ως ένα από τα πλέον περιζήτητα. Και τούτο γιατί το συγκεκριμένο τεύχος κατασχέθηκε από τις Γερμανικές Δυνάμεις Κατοχής…

Ελάχιστα αντίτυπα σώζονται σήμερα, τέσσερα είναι επιβεβαιωμένα. Οι «Επιλογές» ξεφύλλισαν ένα από αυτά και το παρουσιάζουν/

Μηδέ κι απ’ τα Ψηλά τ’ Αλώνια σου

Ο καταγόμενος από ιστορική οικογένεια του Μεσολογγίου Κωστής Παλαμάς του Μιχαήλ και της Μαρίας, το γένος Βάλβη, γεννήθηκε στις 13 Ιανουαρίου του 1859 στην Πάτρα. Το σπίτι της οικογένειας Παλαμά βρισκόταν (και βρίσκεται) επί της οδού Κορίνθου και πλησίον της οδού Κολοκοτρώνη, στο κέντρο της πόλης, το οποίο συχνά μνημόνευσε και ύμνησε ο ποιητής στο έργο του, όπως άλλωστε και τις ομορφιές της πόλης. Γιατί, αν και εγκαταστάθηκε σε μικρή ηλικία στο Μεσολόγγι (1866), λόγω θανάτου των γονέων του, ουδέποτε ξέχασε την γενέτειρα του πόλη, την οποία επισκεπτόταν σε κάθε ευκαιρία. Ένας από τους λόγους των συχνών επισκέψεων του, εκτός της αγάπης του για την πόλη, ήταν το γεγονός του διορισμού του αδελφού του Χρήστου Παλαμά στη θέση του Νομάρχη Αχαϊοήλιδος, που έδρευε στην Πάτρα. Κυρίως, όμως, ο ποιητής επέστρεφε νοερά στην Πάτρα, εκεί «Όπου βογγάει το πολυκάραβο λιμάνι…» και που «…Αυτού πρωτάνοιξα τα μάτια μου στη μέρα..», όπως αναφέρει μεταξύ άλλων στην ποιητική του συλλογή «Ασάλευτη Ζωή» (1904). Στα «μάτια της ψυχής του» πάντα πρόβαλε, όπως τραγούδησε με πόνο, «Το Σπίτι που Γεννήθηκα…», ενώ ο παιδικός θαυμασμός για την Πάτρα παρέμεινε αναλλοίωτος, όπως αποδεικνύουν οι στίχοι του, από την συλλογή «Πολιτεία και Μοναξιά» (1912), που αναφέρουν :

«… Μηδέ κι απ’ τα Ψηλά τ’ Αλώνια σου

τα ξέγναντα περίγυρα, χαρά στα μάτια,

χιονοκορφές γραμμένες, ηλιογέρματα, νησιά,

 καράβια, σύγνεφ’ άυλα πλάτια…».

Δικαίως, λοιπόν, οι πατρινοί ανταπέδιδαν την αγάπη τους στον ποιητή, ως το πιο άξιο τέκνο της πόλης τους. Μάλιστα, τη σχέση ανάμεσα πόλης και ποιητή σεβάστηκαν ακόμα και οι Γερμανοί κατακτητές, οι οποίοι επέτρεψαν, μετά τα γνωστά γεγονότα κατά την ταφή του ποιητή (28-2-1943), στην Πάτρα μόνο τη διοργάνωση ανοικτού φιλολογικού μνημόσυνου. Με πρωτοβουλία του Δήμου Πατρέων διοργανώθηκε στο Δημοτικό Θέατρο «Απόλλων» επιβλητική εκδήλωση στη Μνήμη του Εθνικού Ποιητή, στις 21 Μαρτίου του 1943. Την καλλιτεχνική επίβλεψη της εκδήλωσης είχε ο αρχιτέκτων Νίκος Τριάντης, ενώ για τον ποιητή μίλησαν οι Γεωργ. Παπαοικονόμου, Κατερ. Μητσοπούλου και Κώστας Τριαντάφυλλου. Αποσπάσματα έργων του ποιητή, απήγγειλαν οι Χαρ. Αλ. Μενούνου και Καίτη I. Σωτηροπούλου υπό τα χειροκροτήματα του συγκινημένου πατραϊκού κοινού.

Ισως, η σπουδαιότερη προσφορά της Πάτρας στο κίνημα για την αναβίωση και ανάπτυξη του αθλητικού και Ολυμπιακού πνεύματος να ήταν η γέννηση του οικουμενικού και, ταυτόχρονα, πατριδολάτρη Ποιητή!

 

*Από τις “Επιλογές” της “Π” το Σάββατο 14 Μαρτίου 2020

Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News