Ξέρετε γιατί (μας) αρέσει το χουζούρι στις διακοπές;
Ο ύπνος και η εγρήγορση ρυθμίζονται από ένα εσωτερικό βιολογικό ρολόι που βρίσκεται στον εγκέφαλο, στον υπερχιασματικό πυρήνα του υποθαλάμου
Προσέξετε τι συμβαίνει: Είναι εκείνα τα πρωινά των διακοπών που δεν σας ξυπνάει κανένα ξυπνητήρι, δεν έχετε ειδοποιήσεις και επείγοντα μηνύματα στα οποία πρέπει να απαντήσετε και δεν χρειάζεται να σηκωθείτε βιαστικά από το κρεβάτι. Ξυπνάτε φυσικά, χωρίς πίεση, μετά από ώρες πραγματικής ξεκούρασης. Το μυαλό νιώθει πιο καθαρό και το σώμα πιο ξεκούραστο, σαν να έχει αρχίσει να ανακτά σταδιακά τις δυνάμεις του. Η μέρα ξεκινά χωρίς άγχος και έχετε τον χρόνο να την οργανώσετε με τον δικό σας ρυθμό. Όχι, δεν πρόκειται για πολυτέλεια ή νωθρότητα, αλλά για κάτι βαθύτερο, σχεδόν ανατομικά απαραίτητο. Όπως εξηγεί η Michelle Spear, καθηγήτρια Ανατομίας στο University of Bristol, στο The Conversation, αυτές οι πρωινές «παρατάσεις ύπνου» – τα γνωστά και ως lie-ins – δεν είναι τεμπελιά, αλλά ανάγκη αποκατάστασης. Μια εσωτερική φωνή του σώματος και του εγκεφάλου, που στις διακοπές, επιτέλους, έχει χώρο να ακουστεί.
Το «χρέος ύπνου» και η ανάγκη ανάκτησης
Καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, οι περισσότεροι συσσωρεύουμε χρόνιο έλλειμμα ύπνου – κοιμόμαστε δηλαδή λιγότερο απ’ όσο χρειάζεται ο οργανισμός μας. Aυτό το χρέος «κρατά λογαριασμό», υπογραμμίζει η δρ. Spear. Στις διακοπές, όταν δεν υπάρχουν οι πρωινές υποχρεώσεις και το στρες μειώνεται, ο οργανισμός εκμεταλλεύεται την ευκαιρία: Όχι μόνο κοιμόμαστε περισσότερο, αλλά και καλύτερα. Οι πρώτες νύχτες, μάλιστα, είναι συνήθως οι πιο «βαριές», καθώς το σώμα επανακτά τον χαμένο χρόνο ύπνου.
Αλλάζει η δομή του ύπνου – Κι αυτό είναι εξαιρετικό
Ο ύπνος δεν είναι μια ενιαία διαδικασία. Αποτελείται από κύκλους, με διαφορετικές φάσεις: Ελαφρύς, βαθύς και ύπνος REM (η φάση των ονείρων). Υπό συνθήκες άγχους και εξάντλησης, αυτοί οι κύκλοι διαταράσσονται. Στις διακοπές, όμως, ο ύπνος αποκτά πιο σταθερή δομή, με περισσότερο βαθύ ύπνο (slow-wave sleep) – φάση που συνδέεται με σωματική αποκατάσταση, ενίσχυση του ανοσοποιητικού, ρύθμιση του μεταβολισμού και μείωση φλεγμονών. Είναι ο χρόνος που το σώμα «δουλεύει», όσο εμείς ξεκουραζόμαστε.
Η επιστήμη του κιρκάδιου ρυθμού και η σημασία της ευθυγράμμισης
Ο ύπνος και η εγρήγορση ρυθμίζονται από ένα εσωτερικό βιολογικό ρολόι που βρίσκεται στον εγκέφαλο, στον υπερχιασματικό πυρήνα του υποθαλάμου. Αυτό το σύστημα ανταποκρίνεται στο φως, τη θερμοκρασία και τη ρουτίνα. Όταν είμαστε διαρκώς αγχωμένοι ή υπερφορτωμένοι, αυτός ο ρυθμός απορρυθμίζεται. Ένας παρατεταμένος ύπνος επιτρέπει στο σώμα να επανασυντονιστεί με τον φυσικό κύκλο ημέρας – νύχτας, προσφέροντας μεγαλύτερη εγρήγορση στη διάρκεια της ημέρας και καλύτερη ποιότητα ύπνου τη νύχτα.
Μείωση της κορτιζόλης = Πιο ήρεμος ύπνος
Η κορτιζόλη, η γνωστή «ορμόνη του στρες», κορυφώνεται φυσιολογικά το πρωί για να μας «ξυπνήσει». Ωστόσο, όταν παραμένει υψηλή λόγω έντονου στρες, μπορεί να διαταράξει σοβαρά τον ύπνο. Στις διακοπές, καθώς το άγχος μειώνεται, τα επίπεδα κορτιζόλης εξισορροπούνται, επιτρέποντας πιο φυσικό ξύπνημα, λιγότερες διακοπές στη διάρκεια της νύχτας και πιο σταθερό και αναζωογονητικό ύπνο.
REM Rebound: Γιατί βλέπετε έντονα όνειρα στις διακοπές
Ένα ακόμη φαινόμενο που παρατηρείται συχνά είναι η έξαρση έντονων ονείρων. Αυτό οφείλεται στο φαινόμενο REM rebound, μια φυσική «ανταπόδοση» της φάσης REM ύπνου που είχε κατασταλεί λόγω προηγούμενης έλλειψης ύπνου. Κατά τη διάρκεια των διακοπών, ο εγκέφαλος αναπληρώνει αυτό που έχασε, χαρίζοντάς μας πιο έντονα όνειρα, βελτίωση μνήμης, καλύτερη διάθεση και ευελιξία στην επίλυση προβλημάτων.
Ανατομικά οφέλη
Όταν ξαπλώνετε, η σπονδυλική σας στήλη παίρνει μια απαραίτητη «ανάσα». Οι μεσοσπονδύλιοι δίσκοι που, κατά τη διάρκεια της ημέρας, συμπιέζονται από τη βαρύτητα, ενυδατώνονται ξανά. Γι’ αυτό και είστε ελαφρώς ψηλότεροι το πρωί – ιδιαίτερα μετά από παρατεταμένο ύπνο. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια του βαθύ ύπνου, οι μυϊκές ίνες και οι συνδετικοί ιστοί επιδιορθώνονται, οι αρθρώσεις αποσυμπιέζονται και οι μικροτραυματισμοί αποκαθίστανται.
«Χρονότυποι» και κοινωνικό jet lag
Κάθε οργανισμός έχει τον δικό του βιολογικό ρυθμό, κάποιοι είναι «πρωινοί τύποι», άλλοι «βραδινοί». Αυτό λέγεται χρονότυπος και καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τα γονίδια, την ηλικία και την έκθεση στο φως. Όταν η κοινωνική μας ζωή (π.χ. πρωινές δουλειές, σχολεία) δεν συμβαδίζει με αυτόν τον ρυθμό, δημιουργείται το «κοινωνικό jet lag». Αυτή η χρονική δυσαρμονία κουράζει τον οργανισμό, επηρεάζει τη διάθεση και μπορεί να υπονομεύσει τη συνολική υγεία.
Όπως επισημαίνει η καθηγήτρια Spear, οι περιστασιακοί παρατεταμένοι ύπνοι είναι ευεργετικοί, ειδικά όταν συμβαδίζουν με τις βιολογικές μας ανάγκες. Αντίθετα, η υπερβολική διάρκεια ύπνου σε μόνιμη βάση (πάνω από 9 ώρες την ημέρα) έχει συσχετιστεί με καρδιαγγειακά προβλήματα και κατάθλιψη, αν και πιθανώς ο ύπνος δεν είναι η αιτία, αλλά το σύμπτωμα αυτών των καταστάσεων.
Ανάπαυση, μια πράξη αυτοφροντίδας
Ο πολύς ύπνος στις διακοπές είναι, στην πραγματικότητα, η ανταπόκριση ενός έξυπνου, αυτορρυθμιζόμενου συστήματος. Από τον εγκέφαλο και τα επινεφρίδια, μέχρι τους μύες, τους δίσκους της σπονδυλικής στήλης και τις φάσεις των ονείρων, κάθε σύστημα αξιοποιεί την ευκαιρία να επιδιορθώσει, να επαναρυθμίσει και να επανεκκινήσει. Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα ξυπνήσετε στις 10 το πρωί με τη θάλασσα στο βάθος και το κεφάλι ελαφρύ, μην αναρωτηθείτε αν «υπερβάλατε». Να ξέρετε ότι ο οργανισμός σας σάς ευχαριστεί, γι΄αυτό συνεχίστε να τον ακούτε.
Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News
