Το θέατρο ως επιδημία
Τα έργα, τα οποία άτυπα εντάσσονται στη λεγόμενη Λογοτεχνία των λοιμών, χαρακτηριζόμενα ως «έργα επιδημίας», συνδέονται με το θέατρο έμμεσα, στον βαθμό που αρκετά από αυτά, λόγω της διαχρονικής τους αξίας, διασκευάστηκαν και μεταφέρθηκαν στη θεατρική σκηνή, με εξαίρεση «Το Παιχνίδι της Σφαγής» του Ιονέσκο, το μοναδικό καθαρόαιμα θεατρικό έργο ανάμεσά τους. Στα περισσότερα η επιδημία είναι συμβολική και η πρόσφατη αναφορά σ΄αυτά είναι, γιατί ο εφιάλτης της πανδημίας τα επικαιροποίησε και αναζωπύρωσε το αναγνωστικό ενδιαφέρον του κοινού.
Κανένα τους δεν θέτει άμεσα τη σχέση του θεάτρου με την επιδημική νόσο, όσο το έργο «Το Θέατρο και το Είδωλό του» του Αντονέν Αρτώ και μάλιστα από το πρώτο κεφάλαιο «Το Θέατρο και η Πανούκλα», που αρχίζει με την περιγραφή της πανδημίας της πανώλης το 1720, που πρωτοεμφανίστηκε στη Μασσαλία, την ιδιαίτερη πατρίδα του. Αναφορά εξαιρετικής σημασίας, αν αναλογιστεί κανείς ότι ο συγγραφέας του μανιφέστου «Το Θέατρο της Σκληρότητας» ξεκινά από την τρομώδη πραγματικότητα της νόσου, για να αναχθεί στη συμβολική και διανοητική σύζευξη του θεάτρου και της πανούκλας.
Περιγράφοντας τα συμπτώματα σημειώνει: «Το σώμα του θύματος σκεπάζεται με κόκκινες κηλίδες, το δέρμα κάνει φουσκάλες… τα μάτια κόκκινα σαν από πυρκαγιά στην αρχή, γίνονται ύστερα γυάλινα. Η γλώσσα του πρησμένη, βγαλμένη από το στόμα καθώς παλεύει για εισπνοή… τα υγρά του οργανισμού απορρυθμισμένα, σε τέλεια αταξία…ο σφυγμός του άλλοτε αλαργεύει, χαμηλώνει και γίνεται σκιά, πλάσμα σφυγμού και άλλοτε ανεβαίνει ορμητικά, ακολουθώντας την ανοδική πορεία του πυρετού, που κοχλάζει μέσα του…».
Για την ανατροπή της κανονικότητας της ζωής και τους μαζικούς θανάτους υπογραμμίζει: «Μόλις η πανούκλα εκδηλωθεί σε μια πολιτεία, τα πλαίσια της καθημερινότητας ξεχαρβαλώνονται. Η συντήρηση των δρόμων και των υπονόμων παραμελείται, ο στρατός και η αστυνομία, οι δημοτικές αρχές διαλύονται…Οι νεκροί έχουν πυργώσει πυραμίδες στους δρόμους, από όπου τα ζώα καταβροχθίζουν ό,τι προφταίνουν. Δρόμοι ολόκληροι έχουν φράξει από τα κουφάρια. Η αποφορά ανεβαίνει στον αέρα σας φλόγα. Τα πτώματα τώρα είναι αμέτρητα. Οι πυρές, όπου θα καούν οι νεκροί, ανάβονται στην τύχη, απρογραμμάτιστα με οτιδήποτε υλικό βρεθεί…»
Δεν είναι όμως τόσο η φρικιαστική περιγραφή της συμπτωματολογίας της πανούκλας, που κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη -αυτήν άλλωστε τη βρίσκουμε και σε άλλα «έργα επιδημίας»- όσο η επιδίωξη του Αρτώ να επισημάνει την πνευματική και τη διανοητική φυσιογνωμία της νόσου («και τότε οι πόρτες των
σπιτιών άνοιγαν και οι πανουκλιασμένοι, παραληρώντας, με το μυαλό τους στοιχειωμένο από οράματα φοβερά, ξεχύνονταν ρεκάζοντας στους δρόμους») και να προεκτείνει την παραληρηματική κατάσταση των νοσούντων, δημιουργώντας μια τολμηρή και προκλητική αναλογία – ταύτιση μεταξύ της πανούκλας και του θεάτρου, της φρενίτιδας του ασθενούς και του παροξυσμού του ηθοποιού.
Αντίθετα με τον Αγιο Αυγουστίνο, ο οποίος στην «Πολιτεία του Θεού» δυσανασχετεί για τη σύγκριση της πανούκλας και του θεάτρου, αν και παραδέχεται τη σαγηνευτική δύναμή του να μεταμορφώνει τη σκέψη του πληθυσμού, για τον Αρτώ η θεμελίωση αυτής της σχέσης αποτελεί προτεραιότητα. Γράφει: «Αυτό που, πριν από κάθε τι, μας ενδιαφέρει είναι να αναγνωρίσουμε ότι, σαν και την πανούκλα, το ”Θεατρικό αγώνισμα” είναι παραλήρημα και ότι είναι μεταδοτικό. Αυτό είναι το μυστικό της σαγήνης και ο Αγιος Αυγουστίνος, στο κείμενό του, δεν αμφισβητεί ούτε για μια στιγμή την πραγματικότητα αυτής της σαγήνης».
Κατά τον Αρτώ «Ο ηθοποιός που τρέχει ξωπίσω από τα συναισθήματά του, παραβάλλεται με τον πανουκλιασμένο, που τρέχει με ρεκάσματα πίσω από τα φαντάσματά του. Οπως ο παραληρών άρρωστος επινοεί πλασματικά όντα, σε ένα ακροατήριο από κουφάρια και άλλους παραληρούντες ομοιοπαθείς του, που χωρίς την πανούκλα δεν θα τα΄χε ποτέ φανταστεί, έτσι και ο ποιητής του θεάτρου επινοεί πλάσματα και τα εμπιστεύεται σε ένα εξίσου αδρανές ή έξαλλο από παραλήρημα Κοινό».
Κατά αναλογία εξομοιώνει τη θεατρική δράση με την πανούκλα και την τοποθετεί στο επίπεδο μιας αληθινής επιδημίας, που εξαπλώνεται στο κοινωνικό σώμα και το αναστατώνει κατά ταυτόσημο τρόπο. «Το θέατρο είναι σαν την πανούκλα», επισημαίνει, «ένας παροξυσμός κρίσης, όπου η λύση είναι ή θεραπεία ή θάνατος». Επενεργεί στο κοινό σαν ευεργετική θεομηνία που κατακλύζει τα μέλη του, όπως η ασθένεια διαχέεται στο ανθρώπινο σώμα. Είναι τελικά μια υψίστη εξισορρόπηση, που δεν αποκτιέται χωρίς να προηγηθεί καταστροφή, λυτρωτική από ανθρώπινη άποψη, γιατί καταναγκάζει τους ανθρώπους να δουν τον εαυτό τους, όπως πραγματικά είναι, βοηθάει να πέσουν οι μάσκες, ξεσκεπάζει το ψέμα, την πλαδαρότητα, τη χαμέρπεια, τον ταρτουφισμό.
Ποιοι και πόσοι άραγε θα βρεθούν να επιβάλουν αυτή την ανώτερη και υπερβατική αίσθηση του θεάτρου, που οραματίστηκε ο Αρτώ;
Της ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΚΟΚΚΟΤΑ
Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News
