Μια διάσημη μάχη και μια ξεχασμένη συλλογή…
*Η Ανδρονίκη Χρυσάφη είναι ιστορικός-αρχαιολόγος, Πανεπιστήμιο Πατρών.
Μαντζικέρτ: μικρή πόλη της Ανατολικής Τουρκίας, στην περιοχή της μεσαιωνικής Μεγάλης Αρμενίας, κοντά στη λίμνη Βαν. Σήμερα: Malazgirt, παλαιότερα: Μαντζικέρτ (Manzikert), Ελληνικά: Ματζιέρτη.
Στις 26 Αυγούστου 1071 έγινε η μάχη στο Μαντζικέρτ, που δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Οι Βυζαντινοί υπέστησαν μια σκληρή ήττα από τους Σελτζούκους Τούρκους, με αποτέλεσμα να κλονισθούν οι ισορροπίες στη Μικρά Ασία. Τον βυζαντινό πολυεθνικό στρατό που υπερασπιζόταν την περιοχή οδηγούσε ο ίδιος ο αυτοκράτορας, Ρωμανός Δ΄ Διογένης, έχοντας απέναντί του τον επιτιθέμενο σουλτάνο Αλπ-Αρσλάν.
Αν και πολυπληθέστεροι, οι Βυζαντινοί νικήθηκαν κατά κράτος (οι εσωτερικές έριδες των στρατηγών, η απειθαρχία και η απειρία του μισθοφορικού στρατεύματος…). Ο ίδιος ο αυτοκράτορας αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους, δέχτηκε τους όρους των νικητών και τελικά, όταν κατάφερε να επιστρέψει στην Πόλη, συνελήφθη, τυφλώθηκε και εξορίστηκε από τους εσωτερικούς αντιπάλους του.
Ο εμφύλιος και η αμφισβήτηση που ακολούθησαν στο βυζαντινό παλάτι διευκόλυναν τους κατακτητές στα εδάφη της Μικρασίας. Η εξέλιξη της ιστορίας έδειξε ότι εκεί, στις πεδιάδες της λίμνης Βαν, σημειώθηκε η αρχή του τέλους της βυζαντινής κυριαρχίας στην Ανατολή και η σταδιακή «τουρκοποίηση» της μικρασιατικής χερσονήσου. Οι νομάδες, κατά βάση, Σελτζούκοι, κατακτώντας στρατηγικά φρούρια της περιοχής και ιδίως αυτό του Μαντζικέρτ, έπαψαν να είναι ευκαιριακοί επιδρομείς, δημιούργησαν μια ζώνη άμυνας και άρχισαν να εγκαθίστανται μόνιμα στην περιοχή.
Τι σχέση όμως μπορεί να έχουν όλα αυτά με την Πάτρα της δεκαετίας του 1990; Τον Σεπτέμβριο του 1997 κυκλοφόρησε μια συλλογή διηγημάτων του ιστορικού Κώστα Τριανταφύλλου, με τίτλο Μαντζικέρτ και άλλα 12 νέα διηγήματα. Ολοι γνωρίζουμε, τον αυστηρό ιστορικό της Πάτρας, που μας κληρονόμησε πολύτιμες μελέτες -κυρίως το Ιστορικό Λεξικό των Πατρών-, ο οποίος έχει γνωστές ιδεολογικές και πολιτικές θέσεις. Τις επαναλαμβάνει, εξάλλου, στο επίμετρο του βιβλίου, που είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Παν. Κανελλόπουλου, και απηχεί εμφυλιοπολεμικές εντάσεις και διχασμό…
Αυτό, όμως, που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι το λογοτεχνικό ταλέντο και η ευαισθησία των μη επιστημονικών κειμένων του. Στη συλλογή αποκαλύπτεται η «άλλη πλευρά» του συγγραφέα, τόσο μέσα από τη θεματολογία όσο και στην εσωτερικότητα της γραφής. Επιλέγει να φωτίσει στιγμιότυπα της καθημερινότητας ή μεγάλες στιγμές της ιστορίας, ισότιμα, μέσα από μικρές εικόνες, που σχεδόν «παγώνουν» τον χρόνο και αιφνιδιάζουν τον αναγνώστη.
Ο φοιτητής γιος της συντηρητικής ορεινής Αχαΐας που εμφανίζεται το καταμεσήμερο στην κάμαρα και σιωπηλός τρίβει με κολόνια τα πόδια της κουρασμένης μητέρας, το παραλήρημα των ξεχασμένων Ελλήνων στρατιωτών σε ένα νοσοκομείο της Μικρασίας, το μεγαλείο της ψυχής αλλά και του κορμιού στις Ολυμπιάδες, η αμηχανία και τα όνειρα των Επτανήσιων μετά την ενσωμάτωσή τους στο ελληνικό κράτος, οι ιερατικές συνομωσίες, οι προσκυνημένοι του Εικοσιένα, η Αθήνα του 1945 σκιαγραφούνται ανάγλυφα και ψυχογραφούνται αποκαλυπτικά μέσα από το προφίλ των αντι-ηρώων, σε γενικές γραμμές, πρωταγωνιστών.
Η τρίτη ιστορία, που δανείζει και τον τίτλο της στη συλλογή, «Μαντζικέρτ», διαδραματίζεται στο αλβανικό μέτωπο την 25η Μαρτίου 1941. Ενώ η γερμανική απειλή είναι ορατή, ο Πόντιος λοχαγός που εκφωνεί τον πανηγυρικό της ημέρας σε έναν ναό της Β. Ηπείρου, μπροστά σε ένα ακροατήριο από ντόπιους ηπειρώτες και οπλίτες, επιλέγει, μετά την επίσημη ομιλία του, να ανατρέξει κατ’ ιδίαν στη μάχη της Ανατολίας:
«Καταραμένο Μάντζικερτ… Καταραμένο! Συντριπτική η μάχη, συντριπτική η ήττα. Πώς θα μιλούσαμε αυτή την ώρα… […] Αναθεματισμένο, κακούργο, Μάντζικερτ, από εκεί αρχίζουν όλα. Η μεγάλη, η μεγάλη χαράδρα. Ανατολή και Δύση».
Η συλλογή τυπώθηκε στο τυπογραφείο του Πέτρου Κούλη. Στο εξώφυλλο, δε, αναπτύσσεται ένα μικρό έργο τέχνης, ένα χαρακτικό που εικονίζει πολεμικές τρικάταρτες φρεγάτες στο λιμάνι της Πάτρας. Ηρεμες, με τα πανιά μαζεμένα, είναι δεμένες αμφίπλευρα σε μια μακριά προκυμαία, στο τέλος της οποίας δεσπόζει ο φάρος της πόλης. Εργο του Γ. Τσονακίδη μιας ακόμα πολυτάλαντης φυσιογνωμίας της Πάτρας, με ποντιακή, καυκάσια καταγωγή. (Και ο οποίος ήταν στρατευμένος στον ιδεολογικό αντίποδα του συγγραφέα Κ. Τριανταφύλλου. Αλλά αυτή ήταν η επικοινωνία μιας άλλης γενιάς…).
*Η Ανδρονίκη Χρυσάφη είναι ιστορικός-αρχαιολόγος, Πανεπιστήμιο Πατρών.
Ακολουθήστε μας για όλες τις ειδήσεις στο Bing News και το Google News
